Ózbekistan respublikasí joqarí bilimlendiriw, PÁn hám innovaciyalar ministrligi

II BAP. ORTA HÁM ÚLKEN JASTAǴI BALALARDI MIYNETSÚYIWSHILIK TÁRBIYASÍNA ÚYRETIWDIŃ ULÍWMA TIYKARLARÍ

1. 
   Mektepke tayarlaw toparlarda qurılıs hám konstrukciyalawǵa úyretıwdıń waziypaları
   

Tayarlaw toparında balalarǵa predmettiń ulıwma hám individual qásiyetlerin
ajıratıwǵa úyretiledi. Balalar zatlar bólimlerinin proportsiyasini, simmetriyasın anıq shamalawǵa, zatlardı shıraylı bezewdi úyrenedi. Bul jas dagı balalar aldınan kórmekshi bolǵan zatların oyda sawlelendiriw etip, onin qanday dúzilisin sóylep bere alıwları kerek, onıń ushın qanday materialdı tańlap, jumıstı qanday orınlawdı biliwleri kerek. Tárbiyashı balalarǵa kompleks zatlardi jámáát bolıp qurıwdı, topar menen qurıwdı úyretip baradı. Balalar bunnan tısqarı, temanı anıqlap, kerekli materiallar tańlaw, bir- birleri menen máslahátlesip, birge pikirlab qurıwdı úyrenedi. Tayarlaw topar tárbiyalanıwshileri berilgen tapsırma boyınsha, súwretler arqalı quramalı bolǵan túrli zatlardı jasaydı. Qurıw-jasaw processinde predmetler forması arasında baylanıslılıqtı úyreniw, olardıń qollanılıwı, bólek bólimlerdiń úlken-kishiligi, konstrukciyasın balalar iyelep baradı.
Tayarlaw toparında balalardıń transport túrleri menen, imaratlar menen tanısıwları úlken áhmiyetke iye. Tárbiyashı shınıgıw ótiwden aldın balalardı transporttıń túrleri menen tanıstıradı. Bunnan tısqarı, balalar kemelerdi túrleri menen de tanısadı: úlken hám kishi, júk, áskeriy, passajir kemeleri. Tárbiyashı kemelerdiń túrlerin salıstırıp, balalarǵa túsintiredi: tez yurar kemeler uzın, jińishke tiykarga iye, júk kemesi - keń tiyanaqlı, passajir kemesi áskeriy kemege qaraǵanda keń boladı. Birinshi shınıǵıwda balalar áskeriy keme, keyingisinde passajir kemesin jasaydı. Sol sxema tiykarında «qala transporti» temasında shınıǵıw ótkeriledi. Baqlaw waqtında balalardıń qala transportinin hár túrliligi haqqında oyda sáwlelendiriwi rawajlanadı. Tárbiyashı transporttıń hár bir turining ne ushın qollanılıwı aytip ótedi. Keyinirek
balalarda predmettiń qollanıwına kóre konstruksiyasın ajıratıw, konstruksiyanı hám predmettiń bólek bólimleri úlken-kishilıǵın ayırımlaw ilmiy tájriybesi qáliplesedi. Bul wazıypanı kópir qurıw processinde qollaw múmkin. Balalar bir neshe konstrukciya menen tanısadı hám tómendegi pikirge keledi: qurılmalardıń ólshemi, olardıń qollanılıwı boyınsha anıqlanadı. Kemeler qatnaytuǵin keń hám tereń dáryaga biyik hám keń kópir qurıladı. Kópirdiń tóbe bóleginde transport hám jolawshılar ushın koridorlar qurıladı. Birinshi shınıǵıwda tárbiyashı balalarǵa jolawshılar ushın hám transport ushın kópir qurıwdı usınıs etedi. Ekinshi shınıǵıwda balalar da jolawshi, da transport ushın ulıwma kópir quradı. Úshinshi shınıǵıwda bolsa balalardı ózleri ǵárezsiz konstrukciya oylap, oni ne ushın qollanılıwın túsindirip beredi. Tayarlaw toparında balalarda túrli imaratlar haqqında túsinik boladı: kóp qabatlı jay, teatr, vokzal, ertek-uychalar. Pedagog tiykarlanıp balalar dıqqatın keńislikdegi jaylastırıw, qurılmaların keńislikdegi jaylastırıwǵa qaratadı. «Kóshe, qala maydanların qurıw» temasın ótiwden aldın pedagog balalardı qala boylap ekskursiyaǵa júrgizedi hám balalar dıqqatın qalanın qurılısı hám estetik dúzilisine qaratadı. Shınıǵıwda balalardı toparchalarǵa bolıp, hár bir toparga qandayda bir bir maydan, kósheler qurıw tapsırıladı. Balalar túrli imaratlardı qurip atırǵanlarında, olarda predmettiń tiykargı bólimlerin hám tanıs bolǵan geometriyalıq sırtqı kórinislerdi ajıratıw ilmiy tájriybesi qáliplesip baradı. Kino-teatrǵa ekskursiyadan keyin balalar tamashagóylar zalı, foyega kirisiw bólegi kub, prizma, yarımdoira formasına iye ekenlıǵın kóredi hám ózleri kinoteatr qurǵanlarında sol zatlarǵa itibar beredi. Tárbiyashı tamashagóylar zalı hám foyening qurılıs usılın kórsetip beredi. Balalar jámáát bolıp, túrli temalarda zatlar quradılar (kósheler, temirjollar,
vokzal, haywanot bagları, kinoteatrlar hám taǵı basqa).
Tayarlaw topar balaları tiykarlanıp qurıw-jasawdıń tómendegi usılınan paydalanadı, yaǵnıy tárbiyashınıń tapsırigi boyınsha bala óz oyda sáwlelendiriwine tayanǵan halda súwret, foto-súwretlerden paydalanadı. Kóplegen qurılma teması
beriledi. Úlken toparga qaraǵanda bul toparga beriletuǵın shártler quramalı bolıp tabıladı. Úlgiler kóbinese súwret, foto-súwret bolıp, bul súwrette balalardıń islemey atırǵan qurılıs materialınan qurılǵan qurılmaları sawlelengen boladı. Geyde tárbiyashınıń ózi jasaǵan zattı úlgi retinde kórsetiw múmkin. Lekin bul usıl bul jas dagı balalarǵa tuwrı kelmeydi. Tárbiyashı tapsırmanı túsintirayotǵanda qurıw-jasawdıń jana usılin bólekan kórsetip ótedi. Tayarlaw toparındaǵı ekskursiya hám sáwbetler balalardı qurıw-jasaw obiektleri haqqında oyda sawlelendiriwlerine járdem beredi. Hár bir sayaxat balalardıńń keying shınıǵıwǵa tayınlıǵın asırıwǵa járdem beredi. Qala boylap ekskursiyada tárbiyashı tiykargı dıqqatti maydan, kóshelerdin dúzilisine, imaratlardıń shıraylı qurılǵanlıǵına qaratadı. Tárbiyashı balalar menen qandayda bir bir maydandın keńislikdegi jaylasıwın, imaratlardı analiz etedi. Shınıǵıwda bolsa tapsırmanı túsindirip, balalar bilimin aktivlestiredi. Shınıǵıwdıń basında ótkeriletuǵın sáwbetler balalar bilimin aktivlestiredi. Kópir qurip atırǵanında tárbiyashı balalarǵa eskertip ótedi: kópirler hár túrli boladı. Jolawshılar ushın hám transport ushın kópirler. Shınıǵıwdıń basında, kinoteatr qurıwda tárbiyashı sáwbet ótkerip, ımarattıń tiykargı bólegi tamashagóyler zalı, foyeni ajratadı, onıń tiykargı forma, keńislikdegi jaylasıwın anıqlaydı. Eger basqa shınıǵıw bolsa, tárbiyashı balalardan oylaǵan qurılmaları, onin ne ushın qollanıwı, saylanǵan materiallar haqqında sóylep berıwdı talap etedi.

2.