Izertlew obekti hám predmeti. Aral hám Aral boyı saciallıq mashqalaları jumıs ınıń tiykarǵı izertlew obekti bolsa, Araldıń qurıǵan ultanınan ushıp atırǵan uwlı aerazol shókpeler, hawadaǵı shań bóleksheleri, islenip atırǵan is-ilajlar kólemi h.t.b kurs jumısınıń tiykarǵı predmeti bolıp esaplanadı.
Kurs jumısımız qurılısı: Kurs jumısımızdıń kólemi 25 betten ibarat bolıp, Times New Roman shriftińde 1,5 interval aralıǵında terildi. Jumıstıń ulıwma qurılısı “Kirisiw”, “Tıykarǵı bólim”, “Juwmaq”, “Paydalanılǵan ádebiyatlar” bólimlerinen ibarat. Qosımsha retinde 7 súwret hám 2 keste kiritildi.
I BAP. ARAL BOYİ SACIALLİQ MASHQALALARİNİŃ PAYDA BOLİWİ
Aral teńizi hám Aral boyı ekologiyası
Aral teńizi ilgeri waqıtta dúnyadaǵı eń úlken teńizlerden biri esaplanıp, odan balıq shılıq , ańshılıq, transport hám rekratsion máqsetlerde paydalanılar edi. Teńiz suw rejimin oǵan quyılatuǵın Amiwdárya, Sirdárya, er astı suwı hám de atmosfera jawınları túsiwi hám sırtdan suwdıń puwlanıwı quraydı. Áyyemgi táriyxiy dáwirlerde teńiz suwı 1,5-2 m ózgeriwi tábiyiy ıqlım qásiyetleri menen baylanıslı bolıp, suwdiń kólemi 100-150 km3, suw júzesi maydanı 4000 km2 di payda etken (1-keste).
1-keste
Aral teńizi suw balanısı (km3 /jıl)
Jıllar
|
Dáryalardıń quyılıwı
|
Atmosfera jawınları
|
Suw puwlanıwı
|
1971-1980
1981-1990
1991-1994
|
16,7
3,9
21,0
|
6,3
6,2
4,6
|
55,2
43,7
33,6
|
Suwǵarılatuǵın dıyxanshılıq dıń rawajlanıwı nátiyjesinde Amiwdárya hám Sirdáryaniń deltasına quyılatuǵın suw muǵdarı kemeydi. Sonday etip, (házirgi waqıtta teńizdiń júzesi 1961-jılǵa salıstırǵanda 16,8 m ge páseydi.(1994-jılı 36,6 m). Bunda teńizdiń kólemi úsh ret, maydanı bolsa eki ret, shorlanıw dárejesi 9-10 gr/l den 34-37 gr/l ge arttı. Házirgi kúnde teńiz júzesiniń tómenlewi jılına 80-110 sm di qurap atır. Qırǵaqlıq sızıǵı 60-80 km tómenlep, ashılıp qalǵan jerler 23 mıń km2 di payda etti (1-2-súwret). Amiwdárya hám Sirdáryaniń tómen aǵıslarında suwdiń sapası jamanlasdı hám de ıshıw ushın jaramsız bolıp qaldı. Ekologiyalıq sistemalar, ósimlik hám haywanlar tereń kriziske ushırap atır. Eń jaman jaǵday Qubla Aralda bolıp tabıladı. Bul region óz ishine arqa áskeriy Qızılqum, qubla Ústúrt hám Amiwdárya deltasi sıyaqlı landshaft komplekslerin aladı. Aral boyınıń ulıwma maydanı 473 mıń km2 bolsa, onıń qubla bólegi 245 mıń km2 di quraydı. Buǵan Qaraqalpaqstan aymaǵı, Ózbekstannıń Xorezm wálayatı, Turkmenistandıń Toshovuz wálayatları kiredi.
(1-súwret). Aral teńiziniń sputnikden kórinisi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
