Ўзбекистон репсубликаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети тарих факультети

Л.Г. Морган таклиф этган даврлаштириш 
Ёввойилик (териб – 
термичлаш, овчилик 
ва балиқчилик) 
қуйи 
Одамнинг 
пайдо 
бўлиш 
жараѐни 
ва 
товушларнинг вужудга кела бошлаши 
Ўрта
Балиқчиликнинг вужудга келиши, оловдан 
фойдаланишнинг бошланиши 
Юқори
Ўқ – ѐйнинг пайдо бўлиши 
Варварлик
Қуйи
Сополнинг 
ихтиро 
қилиниши 
ва 
кулолчиликнинг тарқалиши 

---

44 
Ўрта
Чорвачилик ва деҳқончиликнинг тараққиѐти 
Юқори
Темирдан фойдалана бошланиши 
Цивилизация
Иероглифик ва алфавитли ѐзувларнинг пайдо 
бўлиши
 
 
 
Ибтидоий даврни даврлаштиришда марксистик мафкура ҳам ўз 
даврлаштиришини таклиф этган бўлиб, уни Ф. Энгельснинг ―оила, хусусий 
мулк ва давлатнинг вужудга келиши‖ асарида баѐн этган.Энгельс Л. Моргана 
даврлаштиришини бир қадар кенгайтириб, ўзлаштирма ва ишлаб чиқарувчи 
хўжаликка ўтиш жараѐнларига кўпроқ урғу берди. Кўпгина рус олимлари 
даврлаштириш критерияси сифатида инсонлар жамоаси ва ижтимоий 
муносабатларнинг 
шаклларига 
қараб 
даврлаштириш 
лозим 
деб 
ҳисоблайдилар. Бу ибтидоий жамиятни ижтимоий ташкилотларга қараб 
даворлаштириш деб номланади
.
Ибтидоий жамиятни ижтимоий муносабатларга қараб даврлаштириш жадвали
Жамоагача 
(ибтидоий 
одмлар тўдаси) 
Жамоагача бўлган давр 
Атропосоциогенез даври 
Илк 
ибтидоий 
(илк 
уруғ)овчи 
термачи 
ва 
балиқчилар жамоаси 
Кечки 
(ривожланган 
уруғчилик) 
чорвадор 
ва 
деҳқонлар жамоаси 
Ибтидоий уруғ жамоаси 
Ибтидоий уруғ жамоаси 
Ибтидоий қўшни жамоа, 
уруғ 
жамоасининг 
емирилиши 
Ибтидоий 
қўничилик 
жамоаси 
Синфий 
жамият 
ва 
давлатнинг вужудга келиш 
даври 
Америкалик олимлар ибтидоий жамият тарихини даврлаштиришда 
кўпроқ эгалитар (тенг, баробар, бир вақтда) йўналишни тарғиб этадилар. 
Ҳозирги кунда кўпгина хорижлик олимлар тарихдан олдинги (палеолит 
даври), илк тарихий давр (мезолитдан метал асрининг бошланишигача)ва 
тарих (ѐзув ва давлатнинг вужудга келиш жараѐни)каби даврларга бўлишни 
таклиф этадилар. Аммо, бугунга қадар умумий бўлган даврлаштириш тўлиқ 
ишлаб чиқилмаган. Мавжуд даврлаштиришлар ибтидоий жамият тарихи 
тараққиѐтини тўлиқ қамраб оломайди.