[Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 2019 йил 20 мартда рўйхатдан ўтказилди, рўйхат рақами 3144] Ўзбекистон Республикасининг Бюджет кодекси, Ўзбекистон Республикасининг «Бухгалтерия ҳисоби тўғрисида»

7-боб. Асосий воситаларни қайта баҳолаш
55. Асосий воситаларни қайта баҳолаш — асосий воситалар қайта тиклаш қийматини ҳозирги бозор нархлари даражасига мувофиқлаштириш мақсадида уларни вақти-вақти билан аниқлаштиришдир.
56. Қийматини аниқ баҳолаш имкони бўлган асосий восита актив сифатида тан олинганидан кейин амортизация ва қадрсизланиш харажатларини чегириб ташлаган ҳолда қайта баҳоланган қиймати бухгалтерия ҳисобида акс эттирилади.
Бошланғич қийматни аниқ ўлчаш имкони бўлган асосий воситалар актив сифатида тан олингандан кейин қайта баҳолаш қийматида, яъни қайта баҳолаш кунидаги активнинг бошланғич қийматидан жамланган амортизация ва қадрсизланишдан кўрилган зарарлар чегирилгандаги қиймати бўйича ҳисобга олинади.
57. Баланс қиймати ва ҳисобот кунидаги қиймат ўртасидаги сезиларли фарқларнинг олдини олиш учун асосий восита объектини қайта баҳолаш бир йилда камида бир марта ўтказилади.
58. Асосий восита объектини қайта баҳолаш индексация ёки ҳужжатларга асосланган бозор қиймати бўйича амалга оширилади.
Ташкилот Стандартнинг ўз ҳисобот сиёсатида қайта баҳолаш усулини аниқлаши ва мазкур усулни барча асосий восита гуруҳларига қўллаши зарур.
59. Мол-мулк бирлигининг бозор қийматини аниқлашнинг имкони бўлмаса, актив қиймати ўхшаш хусусиятларга эга мол-мулк қийматига асосланган ҳолда аниқланади.
60. Актив қайта баҳоланаётганда унга тегишли бўлган барча асосий восита гуруҳларидаги активлар қайта баҳоланиши зарур.
61. Асосий воситаларни қайта баҳолашда қайта баҳолаш санасидаги жами амортизация баланс қийматига мос равишда ўзгартирилади. Кейинги амортизацияланадиган қиймат қайта аниқланган қийматдан чегириб борилади.
62. Қайта баҳолаш натижасида асосий восита баланс қийматининг ошган қиймати якуний молиявий натижаларни қайд этиш ҳисобига тўғридан-тўғри кредитланади. Қайта баҳолаш натижасида асосий восита баланс қийматининг камайган суммаси якуний молиявий натижаларни қайд этиш ҳисобига тўғридан-тўғри дебетланади.
8-боб. Асосий воситанинг амортизациясини ҳисоблаш
63. Асосий воситалар қиймати амортизацияни ҳисоблаш йўли билан қопланади. Амортизацияланадиган қиймат бутун фойдали хизмат даври мобайнида ташкилот харажатларига Стандартда кўрсатилган тартибда тизимли равишда тақсимланади.
64. Ташкилот асосий восита гуруҳининг тан олинган бошланғич қийматини ҳар бир қисмга тақсимлайди ва объектнинг ҳар бир қисмига алоҳида амортизацияланадиган қийматни ҳисоблайди.
65. Активнинг фойдали хизмат даври ва ликвидацион қиймати ҳар бир йиллик ҳисобот санасида қайта кўриб чиқилади ва кутилган баҳолашларда ўзгариш юз берганда мазкур ўзгаришлар Ўзбекистон Республикаси Бюджет ҳисобининг стандарти (1-сонли БҲС) «Ҳисоб сиёсати»га (рўйхат рақами 2853, 2016 йил 27 декабрь) мувофиқ ҳисобот сиёсатидаги ўзгаришлар сифатида қабул қилинади.
66. Асосий восита объектига амортизация харажатларини ҳисоблаш объект асосий восита таркибига қўшиб олинган ойдан кейинги ойнинг биринчи кунидан бошланади ва объект балансдан чиқарилмагунига ёки тўлиқ амортизация ҳисобланилгунига қадар давом этади.
67. Асосий восита объектига амортизация ҳисобланиши унинг баланс қийматини тугатиш қийматигача ёки объект балансдан чиқарилмагунига қадар давом этади.
68. Амортизация қуйидаги асосий воситалар бўйича аниқланмайди:
ер участкалари архитектура ва санъатнинг ноёб ёдгорликлари бўлган иморатлар ва иншоотлар;
кабинет ва лабораторияларда жойлашган ўқув ишлари ва илмий мақсадларда фойдаланиладиган жиҳозлар, экспонатлар, нусхалар, амалдаги ва амал қилмаётган моделлар, макетлар ва бошқа кўргазмали қўлланмалар;
маҳсулдор қорамоллар, қўтослар, ҳайвонот олами экспонатлари (ҳайвонот боғи ва шунга ўхшаш ташкилотларда);
фойдаланиш мумкин бўлган ёшга етмаган кўп йиллик кўчатлар;
кутубхона фондлари;
фильмлар фонди;
саҳнага қўйиш ускуналари, бадиий ва музей буюмлари;
қабул қилиш далолатномаси расмийлаштирилмаган капитал қурилиш объектлари ёки унинг қисмлари ҳамда тугалланмаган қурилишлар;
консервацияга ўтказилган асосий воситалар.
Олдинги таҳрирга қаранг.
69. Асосий воситалар объектининг фойдали хизмат даври давомида амортизация ҳисобланиши тўхтатилмайди, бундан уларни буткул тўхтатиш шарти билан объектни қуриб битказиш, тўлиқ жиҳозлаш, қайта қуриш, замонавийлаштириш, техник қайта қуроллантириш даври мустасно. Баъзи ҳолларда, маълум бир қонунчилик ҳужжатларига мувофиқ объект ёмон сақланиши ёки таъмирлаш ишлари ноаниқ муддатга кечиктирилиши мумкин. Бундай ҳолларда асосий воситанинг фойдаланиш даври қайта кўриб чиқилиши ва тўғриланиши керак.
(69-банд Ўзбекистон Республикаси адлия вазирининг 2021 йил 28 июлдаги 16-мҳ-сонли буйруғи (рўйхат рақами 3313, 28.07.2021 й.) таҳририда — Қонунчилик маълумотлари миллий базаси, 28.07.2021 й., 10/21/3313/0724-сон)
70. Асосий восита объектлари бўйича амортизация ҳисоблаш ҳисобот даврида амалга оширилади ва бухгалтерия ҳисобида тегишли ҳисобот даврида акс эттирилади.
Амортизация ҳисоблаш асосий воситалар объектлари қийматининг 100 фоизидан ошиб кетиши мумкин эмас.
Агар ер участкасининг бошланғич қиймати таркибига демонтаж, кўчириш ва қайта тиклаш майдонлари харажатлари киритилса, бу ер участкаси активига юқоридаги харажатлар амалга оширилганидан кейинги самарали хизмати даври учун амортизация ҳисобланади.
71. Баъзи ҳолларда ер участкаси чегараланган фойдаланиш даврига эга бўлади ва бундай ҳолларда унинг қиймати келажакда келиши кутилаётган иқтисодий даромад ва фойдага асосан аниқланади.
72. Ташкилот асосий воситанинг бошланғич қийматини унинг аниқ ажралган бўлакларига асосан тақсимлайди ва ҳар бир қисмга алоҳида амортизация ҳисоблайди (масалан, кўп ҳолларда йўлак, бетонли тўсиқ, пиёдалар ўтиш жойи ва йўлларни ёритиш тизимларига алоҳида амортизация ҳисоблаш талаб этилади).
73. Ҳисобот даврида амортизация суммаси, қоидага кўра харажат сифатида тан олинади. Бироқ ташкилотга келиши кутилаётган иқтисодий манфаат ва фойдага қараб амортизация суммаси ишлаб чиқарилаётган товар (бажарилаётган ишлар ва кўрсатилаётган хизматлар) таннархига киритилади.
74. Асосий восита объекти олиб келиши кутилаётган иқтисодий фойда ва фойдали потенциал салоҳият ташкилот активидан фойдаланиш натижасида истеъмол қилинади. Бироқ, техник ва физик жиҳатдан амортизация каби бошқа факторлар кўп ҳолларда активдан фойдаланилмаётган бўлса ҳам кутилаётган иқтисодий манфаат ва фойдали потенциал камайишига олиб келади. Шу сабабдан фойдаланиш даврини аниқлашда қуйидаги омиллар инобатга олиниши керак:
ташкилотнинг асосий восита объектидан кутилаётган фойдаланиш қиймати. Объектнинг кутилаётган қуввати ёки физик маҳсулдорлигига асосан фойдаланиш қиймати аниқланади;
маҳсулотнинг ишлаб чиқарилишида активнинг ишлатилиши лозим бўлган ўзгаришлар сони, таъмирлаш даврийлиги ва объектга фойдаланиш даврида хизмат кўрсатиш натижасида юзага келган физик амортизациялар;
ишлаб чиқариш жараёни ривожланиши натижасида техник ёки маънан амортизациялар;
активдан фойдаланишдаги ижара даврининг тугаши каби қонуний чекловлар.
75. Асосий воситаларнинг амортизация суммаси фойдаланиш даврида тизимли равишда ҳисобланиб борилади.
76. Ташкилотлар томонидан амортизация ҳисоблаш усули асосий воситалардан келажакда келиши кутилаётган иқтисодий манфаат ва фойдали потенциалга асосан аниқланади.
77. Амортизацияни ҳисоблаш қуйидаги усулларни қўллаш орқали амалга оширилади:
а) амортизацияни ҳисоблашнинг бир маромли (тўғри чизиқли) усули. Мазкур ҳисоблаш усулида амортизация асосий воситаларни фойдали хизмат даври мобайнида уларнинг амортизация қийматидан келиб чиққан ҳолда бир маромда тенг улушларда ҳисобланади.
Бир маромли (тўғри чизиқли) усулга кўра асосий воситаларнинг амортизацияланадиган қиймати унинг хизмат муддати давомида тегишли харажатларга бир маромда — ҳисобдан чиқарилади (тақсимланади). Ушбу усул амортизация меъёри фойдали хизмат даврининг фаолиятига боғлиқлигига асосланган. Ҳар бир давр учун амортизация ажратмалари суммаси амортизация қийматини асосий воситалардан фойдаланилган ҳисобот даврлари сонига бўлиш йўли билан ҳисобланади.
Амортизацияни бир маромли (тўғри чизиқли) ҳисоблаш усулида амортизация ажратмаларининг йиллик суммаси асосий воситаларнинг амортизацияланадиган қиймат ва мазкур объектнинг фойдали хизмат давридан келиб чиқиб аниқланади;
б) амортизацияни бажарилган ишлар ҳажмига мутаносиб равишда ҳисоблашнинг ишлаб чиқариш усули. Амортизацияни ҳисоблашнинг ишлаб чиқариш усули ҳар бир муайян йилдаги асосий воситаларнинг ишлаб чиқариш қуввати ҳисобга олинишига асосланган. Мазкур усул бўйича амортизациянинг ҳар йилги қийматини ҳисоблаш учун бутун фойдали хизмат давридаги умумий баҳоланган ишлаб чиқариш қуввати йиғиндиси ва мазкур муайян йилдаги ишлаб чиқариш қуввати аниқланиши лозим. Ишлаб чиқариш қуввати сифатида ишлаб чиқариладиган маҳсулот бирликлари сони, ишланган соатлар сони, оғирлик, босиб ўтилган километрлар миқдори ва бошқалар олиниши мумкин.
Амортизацияни ҳисоблашнинг ишлаб чиқариш усулида йиллик амортизация ажратмалари суммаси ҳисобот давридаги маҳсулот (ишлар, хизматлар) ҳажмининг натурал кўрсаткичидан ҳамда асосий воситалар амортизацияланадиган қийматнинг асосий воситалар бутун фойдали хизмат даврида назарда тутилаётган маҳсулот (ишлар, хизматлар) ҳажмига нисбатидан келиб чиққан ҳолда аниқланади.
78. Асосий воситага қўлланиладиган амортизация ҳисоблаш усули ҳар бир йиллик ҳисобот санаси учун минимал қиймат сифатида қаралиши керак ва кутилаётган иқтисодий манфаат ёки фойдали салоҳиятда ўзгариш кутилса, бу ўзгаришларни акс эттириш учун амортизация ҳисоблаш усули ўзгартирилиши зарур.