Ўзбекистон республикаси давлат божхона қЎмитаси божхона институти

Иқтисодий процессуал ҳуқуқий муносабатнинг субъектлари 
бу қонунга биноан ҳуқуққа эга бўлиш ва зиммасига юридик 
мажбуриятларни олиш лаѐқатига эга бўлган жисмоний ѐки юридик 
шахслар, яъни, суд, ишда иштирок этувчи шахслар, одил судловни 
амалга оширишга кўмаклашувчи шахслардир. (ИПК 40-модда) 
1. Иқтисодий судлар – низо ҳал этиш ваколатга эга бўлган 
орган. 
2. Ишда иштирок этувчи шахслар – тарафлар, учинчи 
шахслар, прокурор, давлат органлари ва бошқа шахслар ўз зиммаларига 
юклатилган ваколатларга кўра, ИПКда назарда тутилган алоҳида 
тоифадаги ишлар бўйича аризачилар ҳамда бошқа манфаатдор шахслар 
ишда иштирок этувчи шахслар деб эътироф этилади. (ИПК 41-модда) 
3. Одил судловни амалга оширишга кўмаклашувчи 
шахслар – гувоҳлар, экспертлар, мутахассислар ва таржимонлар. (ИПК 
51-модда) 
 
Эътибор беринг!
Ишда иштирок этувчи шахслар ўз навбатида 
икки гурухдан иборат субъектларни ўз ичига олади. Булар: 
Манфаатдор бўлган ишда иштирок этувчи шахслар –юридик 
шахсларнинг, фуқароларнинг, жамият ва давлатнинг ҳуқуқлари ҳамда 
қонун билан қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилувчи ҳамда 
иқтисодий процессуал натижаларидан манфаатдор шахслардир, яъни 
тарафлар ѐки қонун ҳужжатларида назарда тутилган ҳолларда давлат 
органлари ва бошқа шахслардир. 
Вакиллар - фуқаронинг, юридик шахснинг ва давлатнинг 
манфаатларини кўзлаб уларни ҳимоя этувчи шахслардир бўлиб, улар
прокурор, давлат органи ва ваколатли вакиллардир.
Ишда иштирок этувчи манфаатдор шахсни иқтисодий судига 
бирор-бир ариза билан мурожаат қилувчи манфаатдор шахсдан фарқлаш 
лозим. Қонун иқтисодий судга бирор-бир ариза билан мурожаат қилувчи 
шахснинг ҳуқуқий манфаатдорлигини қайд этади. Қоидага кўра,
иқтисодий судига мурожаат қилувчи шахснинг иш натижасидан 
моддий-ҳуқуқий талаби мавжуд бўлмаса у қаноатлантирилмайди. 
Бошқача қилиб айтганда, иқтисодий судга мурожаат қилган шахс 
ўзининг моддий-ҳуқуқий талабини тасдиқловчи далилларни тақдим 
қилиши лозим. 

---

33 
Умуман олганда, иқтисодий ишда иштирок этувчи шахсларнинг 
ҳуқуқий манфаатининг характерига қараб уларни икки гуруҳга 
ажратиш мумкин.
Биринчи гуруҳга суд ҳужжатининг уларнинг фойдасига ижобий 
ҳал қилиниши талабгори бўлган шахсий манфаатга эга бўлган шахслар 
киради. Буларга – тарафлар, аризачилар ҳамда юридик аҳамиятга эга 
бўлган фактларни аниқлаш тўғрисидаги ва ташкилотлар ҳамда 
фуқаролар банкротлиги тўғрисидаги ишлардан манфаатдор шахслар 
ҳамда учинчи шахсларни киради.
Иккинчи гуруҳга ишнинг боришидан шахсий манфаат бўлмаган 
шахсларни киритиш мумкин. Мазкур гуруҳга кирувчи шахсларнинг 
манфаати бошқа шахсларнинг ҳуқуқлари ҳамда қонун билан 
қўриқланадиган манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган. Шунинг 
учун ишда иштирок этувчи мазкур тоифадаги шахсларнинг манфаати 
процессуал характер касб этади. Бундай шахсларга прокурор, қонун 
бўйича давлат ва жамият манфаатларини ҳимоя қилиш мақсадида 
иқтисодий судга мурожаат қилиш ҳуқуқига эга бўлган ҳолларда давлат 
органлари ва бошқа органларни киритишимиз мумкин.