Ўзбекистон республикаси фанлар академияси

мен ночор қолганда танҳо, / Изғиринли кечаларда музлаган юрак  
каби;
-сен: О, айрилиқ! Бепоён ҳижрон!/ Ўзинг менда салтанат 
ўрнат! (У.Азим) - О, айрилиқ! Бепоён ҳижрон!/ Сен менда 

---

47 
салтанат ўрнат! Мисолларни қиёслашдан сен га кўра ўзинг 
муваффақиятли қўлланилгани, унда кўрсатиш маъносидан ташқари 
таъкидлаш оттенкаси ҳам мавжудлиги сезилиб туради. Ушбу 
таъкидлаш оттенкаси мана бу мисолда ғоятда муваффақиятли чиққан: 
Бойчибор, Бойчибор. / Ўз- ўзингни қилма хор (У.Азим). Қуйидаги 
ҳолатда эса унда ажратиб кўрсатиш оттенкаси мавжуд: Дунёларни
денгиздай юрагингга чўктириб қўйгандинг.../ Аммо, ўзинг 
Амударёга чўкиб кетгандинг (У.Азим). 
Бу олмошлар ҳамма вақт ҳам синонимик муносабатга 
киришавермайди: Тўхта! Раҳминг келсин / Ўзинг ўзингга. 
Каниздирсан ўзинг ўзингга, / Икки қўлинг — қирқ хизматкор қиз 
(У.Азим) - Тўхта! Раҳминг келсин / Сен сенга. Каниздирсан сен сенга, 
/ Икки қўлинг — қирқ хизматкор қиз.
Айрим мисоллар ўз олмошининг имкониятлари синонимик 
муносабатларга киришишдан ҳам кўп эканлигини кўрсатади. 
Масалан, Тикан сим! Нимасан? Кимсан ўзи? Ким? / Баданни 
тиканинг тилади сим-сим...(У.Азим) мисраларидаги ўз  сўзи олмош 
эмас, балки юклама мақомидадир; 
-биз: Йўлу дилдан айрилар,/ Қаранг, дорда ўзимиз (У.Азим) - 
Йўлу дилдан айрилар,/ Қаранг, дорда бизмиз. Ҳар икки олмош ҳам 
таъкидлаш маъносини бера олган. Аммо шу мисраларнинг давомида 
уларни ўзаро алмаштириб қўллаш мумкин бўлмайди: Биз баҳорга
чиққани пешвоз,/ Тополмаймиз ўзимизда куч; 
- сиз: Сўнг қушларга боқсангиз / Лол қоласиз ўзингиз (У.Азим).
Ўзларинг ўзаро гаплаша беринглар (А.Қаҳҳор).
Нутқда ўзлик олмошининг (ЎзО) ўзингиз, ўзларинг дан ташқари 
ўзлари шаклида ҳам сиз билан синонимик муносабат мавжуд ва 
бунда икки ҳолат кузатилади: биринчи ҳолатда у тўғри маънода ўзаро 
ўрин алмашган бўлади: Буни ўзларинг кўриб турибсизлар. Колхоз 
нима эканини ўзларинг биласизлар (А.Қаҳҳор). Иккинчи ҳолатда ўз  
олмоши ўзида стилистик юк ташийди, ундан экспрессивлик 
оттенкаси англашилади ва бу экспрессивлик турлича бўлади. 
Масалан, ҳурмат оттенкаси: Ўртоқ Нурматовнинг ўзлари айтсинлар!