Ўзбекистон республикаси фуқаролик кодексига ш а р ҳ 1-жилд

362-модда. Учинчи шахс фойдасига тузиладиган шартнома
Тарафлар қарздор ижрони кредиторга эмас, балки шартномада 
кўрсатилган ёки кўрсатилмаган, қарздордан мажбуриятни ўз фой-
дасига бажаришни талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлган учинчи шахсга 
бажариши мажбур деб белгилаб қўйган шартнома учинчи шахс 
фойдасига тузилган шартнома дейилади.
Агар қонун ҳужжатларида ёки шартномада ўзгача тартиб назарда 
тутилган бўлмаса, учинчи шахс шартнома бўйича ўз ҳуқуқидан 
фойдаланиш ниятини қарздорга билдирган пайтдан бошлаб тарафлар 
ўзлари тузган шартномани учинчи шахснинг розилигисиз бекор 
қилишлари ёки ўзгартиришлари мумкин эмас.
Қарздор кредиторга қарши қўйиши мумкин бўлган эътирозларини 
шартномада учинчи шахснинг талабларига қарши қўйишга ҳақли.
Учинчи шахс шартнома бўйича ўзига берилган ҳуқуқдан 
фойдаланишдан воз кечган тақдирда, башарти қонун ҳужжатлари ва 
шартномага зид бўлмаса, кредитор бу ҳуқуқдан фойдаланиши мумкин.
1. шартнома бўйича ҳуқуқлар ва мажбуриятлар умумий қоидага 
кўра бевосита шартнома тарафлари учун вужудга келади. шу 
билан бирга, тарафлар шартномада қарздорнинг мажбуриятини 
кредиторга эмас, балки учинчи шахсга ижро этилишини белгилаб 
қўйишлари мумкин. Бу ҳолда шарҳланаётган моддада учинчи 
шахсни шартномада аниқ кўрсатиш шарт эканлиги белгиланмаган. 
Кўрсатилган шахс мажбуриятни ўз фойдасига бажарилишини талаб 
этиш ҳуқуқига эга эканлигининг кўрсатилиши шартноманинг 
зарурий аломати бўлиши зарур. Учинчи шахс фойдасига тузиладиган 
шартнома худди шу жиҳати билан тарафлар учинчи шахс томонидан 
қарздорга мустақил равишда талаб қўйиши кўзда тутилмайдиган 
учинчи шахс фойдасига воз кечилган шартномадан ажралиб туради.
2. Учинчи шахс фойдасига тузиладиган шартномага мисол тариқа-
сида юкни (багажни) ташиш шартномасини, суғурта шартномасини 
кўрсатиб ўтиш мумкин. хусусан, ФКнинг 711-моддасига кўра, юк 
ташиш шартномаси бўйича юк ташувчи юк жўнатувчи томонидан 
ўзига ишониб топширилган юкни белгиланган манзилга етказиб 
бериш ва уни олишга ваколат берилган шахсга (олувчига) топшириш, 
юк жўнатувчи эса юкни ташиб берганлик учун белгиланган ҳақни 
тўлаш мажбуриятини олади. ФКнинг 915-моддасига биноан, мулкий 
суғурта шартномаси бўйича бир тараф (суғурталовчи) шартномада 

---

764
III бўлим. мАЖБУРИЯТ ҲУқУқИ
шартлашилган ҳақ (суғурта мукофоти) эвазига шартномада назарда 
тутилган воқеа (суғурта ҳодисаси) содир бўлганда бошқа тарафга 
(суғурта қилдирувчига) ёки шартнома қайси шахснинг фойдасига 
тузилган бўлса, ўша шахсга (наф олувчига) бу ҳодиса оқибатида 
суғурталанган мулкка етказилган зарарни ёхуд суғурталанувчининг 
бошқа мулкий манфаатлари билан боғлиқ зарарни шартномада 
белгиланган сумма (суғурта пули) доирасида тўлаш (суғурта товони 
тўлаш) мажбуриятини олади.
3. шарҳланаётган моддада шартнома бўйича учинчи шахснинг 
ҳуқуқлари вужудга келиши учун учинчи шахс томонидан хоҳиш-
ирода билдирилиш зарурлиги тўғрисида кўрсатма мавжуд эмас. 
Айни чоғда, учинчи шахс қарздорга ўз фойдасига белгиланган 
фойдадан фойдаланиш истагини билдирса, шартнома тузаётган 
тарафлар унинг розилигисиз шартномани бекор қилиш ёки 
ўзгартириш ҳуқуқидан маҳрум бўладилар. мазкур меъёр диспозитив 
хусусиятга эга, яъни фақат қонун ҳужжатларида ва шартномада 
бошқа қоида кўзда тутилмаган ҳолда тадбиқ этилади. масалан, 
ФКнинг 945-моддасида суғурталовчи шартномада кўрсатилган наф 
олувчини, унинг розилигини олмай алмаштириш ҳуқуқи кўзда 
тутилган.
қарздорнинг учинчи шахснинг талабига нисбатан эътирози, хусу-
сан, бажариш мумкин бўлмаганлиги ва бунинг учун қарз дор жавоб 
бермаслиги билан боғлиқ бўлиши, шартноманинг шарт ларидан, 
масалан унинг шартлари бажарилмаётганидан келиб чиқиши мумкин.
Агар учинчи шахс ўзига шартномада берилган ҳуқуқдан воз 
кечса, бу ҳуқуқ кредиторга ўтади, бу қоидадан ана шундай ўтказиш 
қонун билан ёки шартномада тақиқланган ҳолатлар истисно этилади.