Ўзбекистон республикаси фуқаролик кодексига ш а р ҳ 1-жилд

бирликларининг тўлов кунидаги расмий курси бўйича белгиланади, 
башарти уни белгилашнинг бошқача курси ёки бошқа санаси қонун 
ҳужжатларида ёки тарафларнинг келишувида белгилаб қўйилган 
бўлмаса.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида мажбуриятлар бўйича ҳисоб-
китобларни амалга ошириш чоғида чет эл валютасидан, шунингдек 

---

600
III бўлим. мАЖБУРИЯТ ҲУқУқИ
чет эл валютасидаги тўлов ҳужжатларидан фойдаланишга қонун 
ҳужжатларида белгиланган ҳоллар, тартиб ва шартлар асосида йўл 
қўйилади.
1. ЎзР ФК 245-моддасининг 1-қисмига мувофиқ пул мажбурия-
тида у сўмлар билан чет эл валютасидаги муайян суммага 
эквивалент бўлган суммада ёки шартли пул бирликлари билан (экю, 
«махсус қарз олиш ҳуқуқлари» ва бошқалар) тўланиши лозимлиги 
назарда тутилиши мумкин. «хорижий валюта» тушунчасига 
Ўзбекис тон Республикасининг 1993 йил 7 майдаги № 841-XII-
сон ли «Валютани тартибга солиш тўғрисида»ги (янги таҳрир) 
қонун нинг 3-моддасининг 2-қисмида таъриф берилган (шунинг-
дек ЎзР ФКнинг 94-м.га шарҳга қар.). шартли пул бирлигига 
мисол тариқасида қонун чиқарувчи экю билан махсус қарз олиш 
ҳуқуқларини санаб ўтган. Европа иқтисодий валюта иттифоқига аъзо 
мамлакатларда 2002 йилнинг 1 январидан экю ягона валюта – еврога 
алмаштирилган. Евро нақд пул муомаласида ҳам, нақдсиз ҳисоб-
китобларда ҳам қўлланилади. махсус қарз олиш ҳуқуқлари (мқҲ) 
(ингл. Special drawing rights – SDR) сунъий захира ва тўлов воситаси 
бўлиб, халқаро валюта фонди томонидан муомалага чиқарилади. 
Фақат банк ҳисобварақларидаги ёзувлар тариқасидаги нақд пулсиз 
шаклда бўлиб, қоғоз пуллар чиқарилмайди. мқҲ бирлигининг 
қийматини ҳисоблаб чиқаришда асосий валюталарнинг (Ақш 
доллари, евро, япон йенаси ва инглиз фунт стерлинги) муайян 
мутаносибликда олинган стандарт жамланмаси қўлланилади ва шу 
асосда мқҲнинг бошқа валюталарга курси белгиланади.
Башарти шартномада пул мажбурияти хорижий валютада 
ифодаланиши ва тўланиши кўзда тутилган бўлса, аммо валюта 
қонунчилиги қоидаларига кўра бу мажбуриятни хорижий валютада 
бажариш имкони бўлмаса, агар шартнома моҳиятидан бошқа 
маъно чиқмайдиган бўлса (ЎзР ФК, 3636-м.), шартноманинг бундай 
шартини ҳам ЎзР ФК 245-модданинг 1-қисмида кўзда тутил-
ганидек кўриб чиқилиши даркор. Бу ҳолда тўлов сўмда амалга 
оширилади, бунинг учун сўмда тўланиши лозим бўлган сумма 
тегишли валютанинг тўлов кунидаги расмий курси бўйича (агар 
қонун ҳужжатларида ёки тарафларнинг келишувига мувофиқ 
бошқача курс ёхуд аниқлашнинг бошқа санаси белгилаб қўйилган 
бўлмаса) аниқланади. Юқорида айтиб ўтилган қоидаларнинг амалда 

---

601
21-боб. мажбуриятларни бажариш
қўлланилишига мисол қилиб фуқаролар томонидан мобил (уяли) 
алоқа операторлари билан тузиладиган битимларни кўрсатиш 
мумкин, бунда мазкур шартномалар тариф режасидаги нархлар 
Ақш долларида кўрсатилади, тўлов эса ЎзР марказий банкининг 
курси бўйича сўмда амалга оширилади.
2. Ўзбекистон Республикаси ҳудудида барча ҳисоб-китоблар 
ва тўловлар миллий валютада амалга оширилади, Ўзбекистон 
Республикасининг 1993 йил 7 майдаги № 841-XII-сонли «Валюта-
ни тартибга солиш тўғрисида»ги қонунининг (янги таҳрир) 
18-моддаси, 2-қисмида назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно. 
Ўзбекистон Республикаси ҳудудида валютадан фойда ланиш 
Ўзбекистон Республикаси марказий банки томонидан тартибга 
солинади (ЎзР нинг 1993 йил 7 майдаги № 841-XII-сонли «Валю-
тани тартибга солиш тўғрисида»ги қонуни (янги таҳрир), 1-м.). 
Ўзбекистон Рес публикаси ҳудудида чет эл валютасини сотиб 
олиш ва сотиш бўйича операциялар миллий валютанинг чет 
эл валютасига нисбатан чет эл валютасига бўлган талаб ҳамда 
таклифнинг жорий нисбати асосида шаклланадиган алмашув курси 
бўйича амалга оширилади.
Ўзбекистон Республикаси марказий банки валюта операциялари 
бўйича бухгалтерия ҳисоби, статистика ҳисоботи ҳамда бошқа 
ҳисобот мақсадлари учун, шунингдек Ўзбекистон Республикаси 
ҳудудида божхона ва бошқа мажбурий тўловларни ҳисоблаш учун 
миллий валютанинг чет эл валютасига нисбатан курсини мунтазам 
равишда белгилаб боради.
Агар қонунда ва тарафлар келишувида курс ва қайта ҳисоб-китоб 
санаси белгиланган бўлмаса, суд қайта ҳисоб-китобни расмий курс 
бўйича амалдаги тўлов санасига кўра амалга оширади.
хорижий валютада ифодаланган пул мажбурияти суммасига 
ҳисобланган қонуний ёки шартномавий фоизларга келганда эса, 
улар суммага хоржий валютада ёки шартли пул бирлигида ҳисоблаб 
ёзилади ва ана шу валютада (бирликда) ифодаланади ҳамда ЎзР 
ФКнинг 245-моддаси 1-қисмидаги қоидалари асосида ундириб оли-
нади. Ўхшаш пул мажбуриятлари бўйича неустойка ундириб олишда 
ҳам худди шу қоидалардан фойдаланилади.

---

602
III бўлим. мАЖБУРИЯТ ҲУқУқИ