Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

Докторантура. Ўқиш муддати 3-4 йил. Ўқиш якунида докторлик 
диссертацияси ҳимоя қилинади, оғзаки ёки соҳага мос имтиҳон 
топширилади. 
ЯПОНИЯ ТАЪЛИМ ТИЗИМИ 
Японияжуда тез ривожланаётган давлат бўлиб, бу ҳол асосан 
японларнинг табиатан меҳгатсеварлик ва ишбилармонлиги билан 
боғлиқдир. Дунёдаги барча янгиликлар ва юксалишлар сари интилиш, энг 
сўнгги ютуқлардан фойдаланиш ва уларни янада ривожлантириш - бу япон 
халқининг азалий миллий одатларига айланиб қолган. Бугунги кунда 
Япония дунёдаги барча давлатлар учун очиқ ва ҳалқаро ҳамкорлик 
майдонида фаол иштирок этиб келмоқда. Японияда жуда қадимдан 
халқнинг ақлий имкониятларидан фойдаланувчи фан ва техникани қўллаш 
сиёсати энг муҳим ўрин тутади. Ҳозирги даврда Япония илмий 
тадқиқотларга кетган сармоя миқдори бўйича дунёда 2-ўринда туради.
Япония таълимининг шаклланиши 1867-1868 йилларда бошланган. 
Япония ўз олдига 2 вазифани: 1-бойиш, 2-ғарб технологияларини Япония 
ишлаб чиқаришига киритиш масаласини қўйди ва бу ишни амалга ошириш 

---

94 
учун биринчи галда таълим тизимини тубдан ўзгартириш кераклигини 
англади.
Мактабгача таълим 
Мактабгача таълимга Японияда катта эътибор берилади, чунки 
психологларнинг таъкидлашича 7 ёшгача инсон билимларни 70%ни, 
қолган 30%ни бутун қолган умри давомида ўзлаштирар экан. Мактабгача 
тарбия одатда оиладан бошланади. Япон аёллари учун оналик биринчи 
ўринда туради. Кўпгина япон аёлларининг айтишларича, бола тарбияси-
уларнинг ҳаётларининг мақсадларидир.
Японлар боланинг эрта вояга етиши тарафдоридирлар. Турли ёшларда 
тарбиянинг турли муаммоларига урғу беради. Масалан, 1 ёшда-ўзига 
ишонч ҳиссини уйғотиш, 2 ёшда-амалий санъат қўл меҳнатини кўрсатиш, 
3 ёшда-бурч ҳиссини тарбиялаш, 4 ёшда-яхшилик ва ёвузликни фарқлашга 
ўргатиш, 5 ёшда-лидерлик ҳислатларини тарбиялаш, мустақилликка, режа 
тузиш ва уларни бажаришга ўргатиш. Болалар ва қизлар турлича 
тарбияланадилар. Ўғилга оиланинг бўлажак таянчи сифатида қарайдилар 
ва қийинчиликларни енгишга ўргатадилар. Қизларни эса уй ишларига 
тайёрлайдилар.
Япония боғчаларида болаларни 8 кишилик кичик гуруҳлар-“хан”ларга 
бўлади. Бу болаларга боғчада “ўз иш ўрни” ажратилади, улар ўз ханларига 
ном танлайдилар. Шу тариқа энг кичик ёшдан жамоада ишлашни 
ўргатадилар. Бу гуруҳдаги ҳар бир таълим олувчи гуруҳда ўз ўрнига эга 
бўлиши лозим. Бундай ханлар кейинги таълим босқичида ҳам 
қўлланилади. Ўрта мактабда ханлар доимий эмас, улар янги шароитларга 
тезроқ кўникиш учун ҳар 5 ойда ўзгартириб турилади. Япония боғчаларига 
3-5 ёшдаги болалар қабул қилинади. Болалар боғчаларининг мақсади 
болаларнинг ақлий ва жисмоний қобилиятларини ривожлантириш, 
мустақиллик ва ички тартиб кўникмаларини тарбиялаш, жамият 
ҳодисаларига тўғри муносабатда бўла олишни ўргатишдан иборат. 
Шунингдек, оғзаки нутқ, сўзларни тўғри қўллашни ўргатишга ҳам катта 
эътибор берилади. Эртаклар, китоблар, мусиқа, спорт ўйинлари, рассомлик 
каби шахснинг ижодий хусусиятларига қизиқиш уйғотилади. Ҳозирги 
кунда мактабгача тарбия муассасаларига 60% болалар жалб этилган. 
Бошланғич таълимга эрта қабул қилишга ўтиш мақсадида 4-5 ёшдаги 
болаларнинг барчасини болалар боғчасига жалб қилиш кўзда тутилмоқда.
Болалар боғчаси Японияда ватан фуқаросини шакллантириш 
тизимининг 1-босқичи ҳисобланади. Мустақил фаолият, жамоавий онг, 
ижтимоий масъулият кўникмаларини шакллантиришга алоҳида эътибор 
қаратилади.

---

95 
Болалар боғчасининг асосий вазифаси-болани мактабга тайёрлашдир. 
Бу ерда расм, мусиқа, ритмика, жисмоний тарбия бўйича машғулотлар 
ўтилади. Индивидуаллик, у қанчалик яхши бўлмасин, таълим олувчиларни 
ўзига жалб қилмайди, болалар жамоаси томонидан қабул қилинмайди.