Ўзбeкистон рeспубликаси халқ таълими вазирлиги ўҚувчиларни касб-ҳунарга йўналтириш ва психологик-педагогик республика ташхис маркази

Аралашмалар ва бошқа дориларни қўллашнинг билвосита белгилари: 
ўсмир дарсларни ўтказиб юборишни бошлайди, унинг самарадорлиги пасаяди, у 
одатда таълим муассасасига боришни тўхтатади. Ҳар доим ёлғон гапиради. 
Дўстлари у ҳақида гапирмайдиган кўринади. Улар билан телефонда 
гаплашганда, у бошқа хонага кетади ёки кейинроқ қўнғироқ қилишини айтади. 
Аччиқланиш пайдо бўлади, ғазабгача етиб боради, ҳар қандай жиддий 
суҳбатлардан қочади, ота-онаси билан мулоқот қилишдан қочади, телефонларни 
ўчиради. У узоқ вақт ўйлайди, тартибсиз, доимо пул сўрайди, қарзга ботади, 
уйдан нарсаларни ўғирлаб чиқа бошлайди. Узлуксиз фойдаланса тамом бўлиши 
аниқ. Вақт туйғусини йўқотади, кўзига хар ҳил нарсалар кўрина бошлайди. 
Шуни эсда тутиш керакки, ўсмирлар гуруҳлаш реакциясига эга, шунинг учун 
улар чекиш аралашмаларидан гуруҳда тез-тез фойдаланадилар. 

 
Чекиш аралашмаларидан фойдаланиш оқибатлари 
Чекиш аралашмаларини текшириш шуни кўрсатдики, бундай 
аралашмаларни ташкил этувчи моддалар галлюциноген ва психотроп таъсирга 
эга, заҳарли таркибий қисмларни ўз ичига олади ва инсон ҳаёти ва соғлиғига 
тўғридан тўғри хавф туғдиради. Чекиш аралашмаларидан узоқ муддатли 
фойдаланиш, ҳатто хавфли бўлган дориларнинг кучли турларидан ҳам устундир. 
Шифокорлар ҳам, мутахассислар ҳам бир овоздан бу аралашмалардан бир марта 
фойдаланиш ҳам ўлимга ёки оғир ногиронликка олиб келиши мумкинлигини 
таъкидлайдилар.
Истеъмолчилар ўртасида ўтказилган сўровнома шуни кўрсатадики, таъсир 
биринчи сонияларда атроф-муҳитдан ажралиш, онг равшанлигининг 
ёмонлашувига, галлюцинациялар, депрессия ва уйқусизликка айланиши 
шаклида намоён бўлади. Спайслардан фойдалангандан сўнг ваҳима ҳолати пайдо 
бўлиши, мушаклар фалаж бўлиши мумкин, нафас олиш бузилади ва руҳий 
касалликлар пайдо бўлади. Дастлаб, ўсмирга бир ёки иккита тортиб қўйиш 
етарли. Кейин фойдаланиш оралиғи қисқаради ва миқдори ортади. Бир 
босқичдан иккинчисига ўтиш муддати жуда қисқа, шунинг учун у тез орада 
суюлтирилмаган реагентни чекишни бошлайди. Шу вақтдан бошлаб, гиёҳванд 
аралашмаси бўлмаса, ақл бовар қилмайдиган ноқулайлик ва хавотирни бошдан 
кечиради. Миқдорини ҳисоблаш (турли хил сотувчилар, формулалар, таркиби, 
концентрациялар) жуда қийин бўлганлиги сабабли,миқдорнинг ортиб кетиши- 
кўнгил айниш, қусиш, бош айланиши, қаттиқ рангпарлик,ҳушидан кетиш ва 
ўлимгача олиб келиши мумкин. 

---

Спиртли ичимликлар, ҳатто пиво ҳам препаратнинг таъсирини кучайтиради. 
Одам аҳмоқсифат бўлиб қолади, унинг вестибуляр аппарати ўчади, у фазовий ва 
вақтинчалик йўналишини йўқотади, хотираси бутунлай йўқолади. Ўсмирларда 
бу ҳолат тез-тез учрайди. 
Деярли барча аралашмаларни чекувчилар чекиш пайтида ва ундан кейин 
йўтал, кўзнинг ёшланиши, томоқнинг қуришидан шикоят қиладилар. Шиллиқ 
қаватдаги хушбўй тутун билан мунтазам алоқа қилиш нафас йўлларида 
(фарингит, ларингит, бронхит) сурункали яллиғланиш жараёнларини келтириб 
чиқаради. Оғиз бўшлиғи, томоқда, кекирдагида ва бронхларда хавфли ўсмалари 
пайдо бўлиш эҳтимоли юқори. Табиийки, заҳар тўпланиб жигарга ҳам зарар 
етказади. Миянинг капиллярлари тораяди, шунинг учун қон мияни кислород 
билан таъминлай олмайди, натижада мия ҳужайралари нобуд бўлади. Спайcдан 
мунтазам равишда фойдаланиш мияга токсик зарар етказади, ақлий фаоллик ва 
иш қобилияти пасаяди, хотира ёмонлашади. Спайc жинсий аъзоларга ҳам таъсир 
қилади (бу аралашмаларни кўп йиллар давомида чекадиганлар импотент бўлиб 
қоладилар - тестостерон ишлаб чиқариш тўсқинлик қилади ва қарама-қарши 
жинсга қизиқиш йўқолади). Қизларда ҳайз даври ўзгаради, бу эса бепуштликка 
олиб келиши мумкин. Спайc бошқа зарарли омилларга қўшимча равишда, 
организмда катта рол ўйнайдиган витаминлар ва биологик фаол бирикмаларни 
йўқ қилади, мавжуд элементларини ювади. Уни чекиш доимий равишда 
иммунитетнинг ёмонлашишига, ҳимоя функцияларининг пасайишига олиб 
келади. 
Спайс фойдаланувчиларини даҳшатли тушлар ва ўнгида даҳшатлар 
таъқиб қилади, ҳеч қандай сабабсиз депрессия пайдо бўлади, чарчоқ, бошқа 
касалликлар кучаяди, сочлар, тери, тиш ва суякларнинг ҳолати ёмонлашади. 
Турли хил идрок бузилишлари юзага келади - ўсмирлар саккизинчи қават 
деразаси раҳида "юриш" учун чиқиб кетишган ёки стулдан "сув" деб аталадиган 
жойга сакраган, кийимларини йиртиб ташлаган ва совуқда яланғоч югурган 
ҳолатлари мавжуд. Асоссиз кулиши ва йиғлаши мумкин. 
Чекиш аралашмаларидан фойдаланадиганларнинг ҳеч бири ўзини 
гиёҳванд деб ҳисобламайди - ўз-ўзини танқид қилиш йўқ. Улар фикрлашга 
қийналадилар, бундан ташқари - улар фақат ўзига ўхшашлар билан мулоқот 
қилишади ва шунинг учун улар ҳамма чекади деб ўйлайдилар. 
Қарамлик шаклланишининг олти босқичи мавжуд: 
• Спайcни қабул қилишни бошлаш; 
• энг "мос" чекиш аралашмасини қидиришда Спайc билан тажрибалар; 
• дўстлар ва танишлар орасида фойдаланиш бўйича ҳамфикрларни қидириш; 
• гиёҳвандлик пайдо бўлганда ва одам Спайcсиз бир кун яшай олмаганда 
тўхтатмай фойдаланиш; 
• спайсни катта миқдорда қўллаш, бу даврда мактабда, оилада муаммолар 
бошланади, дори одамни қул қилади; 
• одам вазият устидан назоратни бутунлай йўқотиб, Спайcга патологик 
қарамликни юзага келиши. 

---

Оғир қарамлик касалхонада даволанади. Детоксификация жараёни 
заҳарланиш учун зарур бўлган дориларни қўллашни ўз ичига олади. Агар 
спайсни фавқулодда чиқариб ташлаш ҳақида савол туғилса, қон қуйилади. 
Тозалаш билан бир вақтда симптоматик даволаш - гипертензия, аритмия 
хуружларини бартараф этиш, олиб ташлаш белгиларини олиб ташлаш учун 
тайинланади. Детоксификация жараёни касалхонада ҳам, уйда ҳам мумкин, 
аммо мутахассис наркологнинг тавсияси мажбурийдир. 
Детоксификация ва фойдаланишни тўхтатгандан сўнг, улар жуда узоқ вақт 
давомида ўзларига келишади. Қоидага кўра, ўсмир содир бўлаётган воқеаларни 
тўғри баҳолашни бошлашдан олдин бир неча ой ўтади. Фойдаланишнинг аянчли 
оқибатлари бўлган ҳолатлар қайд этилган. 
Ўсмирлар томонидан чекиш аралашмаларидан фойдаланишнинг 
профилактикаси 
Таълим муассасаларида фаолият йўналишлари: 
• ота-оналар ва ўқитувчилар ўртасида чекиш аралашмаларидан фойдаланиш 
оқибатлари ҳақида тушунтириш ишларини олиб бориш; 
• ота-оналарнинг ўсмирларни тарбиялашдаги масъулияти, шу жумладан чекиш 
аралашмаларидан фойдаланиш бўйича ота-оналар йиғилишларини ташкил этиш; 
• 
ўқувчиларда 
соғлом 
турмуш 
тарзига 
қадрият 
муносабатларини 
шакллантиришга йўналтирилган таълим дастурларини ишлаб чиқиш ва амалга 
ошириш. 
• Мактабда спайс фаол моддаларга нисбатан қаршилик муҳитини яратиш, соғлом 
турмуш тарзини тарбиялаш. 
 
Ўқувчилар чекиш аралашмалари ёки бошқа спайс фаол моддалардан 
фойдаланганда ўқитувчи ҳақиқий тўқнашганда хатти-ҳаракатлар 
тактикаси: 
Агар ўсмирнинг ҳолатини алкогол ёки гиёҳванд моддалар билан заҳарланиш 
деб ҳисоблаш мумкин бўлса, қуйидагилар зарур: