Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

Ислом таълимоти
Қуръон ва суннатнинг мазмуни оддий меҳнаткаш халқ 
вакилларига тушунарли бўлмаганлиги сабабли, уларни ислом 
оламида зиёлилар, руҳонийлар ва ҳуқуқшунослар қунт билан 
ўрганар ва тафсир кдпар эдилар. Кенг мусулмон оммаси учун 
эса қатор асосий тамойилларни ўз ичига олган «Эътиқод рам­
зи» яратилган. Бу тамойиллар қуйидагилардан иборат:
1) Олюҳга ишониш. Ҳар бир мусулмон (арабчада — бўйин 
эгувчи, итоаткор деган маъноларни англатади) ягона Ол- 
лоҳни тан олиши ва унинг иродасига бўйсуниши шарт;
2) Олюҳнинг фаришталарига ишониш. Мусулмон киши 
фаришталар (арабчада — малак, малоика) ва ёвуз кучлар 
(жинлар) мавжудлигига ишониши лозим. Уларнинг барчаси 
Оллоҳ томонидан яратилган бўлиб, унинг иродасини ифода
168
-

---

этувчи жисмсиз мавжудотлардир. Худога энг яқин бўлган 
фаришталар зиммасига турли вазифалар юклатилган булиб, 
Жаброил — Оллоҳнинг ҳукмини кишиларга етказувчи, Ми- 
коил — коинотни бошқарувчи, Исрофил - махсус шохдан 
ясачган карнайни чалиб қиёмат куни ҳақида хабар берувчи, 
Азроил — жон олувчи фаришта вазифасини бажаради. Шу­
нингдек, ўлганларни қабрда дастлабки сўроқ қилувчи ф а­
ришталар - Мункар ва Накир, жаннатнинг қўриқчиси — 
Ридвон, дўзахнинг қуриқчиси — Малик ҳам худонинг яқин 
ёрдамчилари вазифасини бажарадилар. О лло\ иродасига 
бўйсунишни истамаган яна бир фаришта мавжуд бўлиб, унинг 
номи Шайтон (Иблис)дир. Шайтон одамларни гуноҳга етак­
лайди. Қудратли Оллоҳбу фариштани жиловлаб, бўйсундириб 
олишга қодир, бироқ у атайлаб Иблисгага эркинлик бер- 
ганки, бундан мақсад исломга эътиқод этувчи мусулмонлар­
нинг иродасини, ислом динига бўлган муҳаббати ва изчил- 
лигини синаш ҳисобланади. Бу фаришта охирзамонга қадар 
эркин бўлади;
3) Омоҳнинг китобларига ишониш. Мусулмонлар Куръон­
ни абадий ва одамлар томонидан яратилмаган деб ҳисоб- 
лайдилар. 
Исломда Оллоҳ муқаддас таълимотини Муҳам- 
маддан олдин Мусо (Моисей) ва Исо (Иисус)ларга ваҳий 
қилган. Таврот, Инжил ва Забур (Псалтир — қадимги яҳудий 
динининг дуолар туплами> каби муқаддас -битиклар Қуръ- 
ондан олдин юборилган манбалардир. Шунинг учун ҳам ис­
лом бошқа динлар таълимотига ўхшайди. Қуръон муқаддас 
битикларнинг энг сўнггисидир. Қуръондаги ҳар бир ибора 
муқаддас ҳисобланади, у худо томонидан ваҳий қилинган ва 
унга шак келтириш мумкин эмас;
4) Оллоҳнинг пайғамбарларига и ш о н и ш Пайғамбарлар ило- 
ҳий ҳақиқатни бандаларга етказадилар, уларни ваъз, наси- 
\а т билан ҳақ динга ва яхши ишларга чақирадилар. Қуръонда 
25 нафар пайғамбарнинг исмлари қайд этилган, бироқ му­
сулмонлар Муҳаммадни барча пайғамбарнинг пайғамбари, 
деб ҳисоблайдилар. Пайғамбарлар икки турга бўлинадилар: 
расуллар ва наби»';лар. Оллоҳ алоҳида китоб ва шариат бер­
ган пайғамбарлар «Расул» деб атападилар. Оллоҳ алоҳида ки-
169 -

---

тоб ва шариат ато этмаган, лекин расулга берилган китоб ва 
шариат асосида иш қилишга буюрилган пайғамбарлар «набий- 
лар»деб аталади. Расуллар набий бўлиши мумкин, лекин на- 
бийлар расул бўлаолмайдилар.
5) охират кунига ишониш. Охиратда (арабчада — охирги 
кун, дунёнинг тугаш куни деган маъноларни англатади) 
Оллоҳ ва у хо\лаганидан бошқа ҳеч нарса қолмайдиган кун. 
Унинг қачон бўлишини фақат Оллоҳ билади. Охират кунида 
Ердаги ҳаёт тугайди. Оллоҳнинг қудрати билан ўлганлар қайта 
тириладилар ва бир жойда — Маҳшар ерида тўпланадилар;
6) ислом эьтиқодини қабул қшгувчи ҳар бир киши ўз тақ- 
дирининг Ол/юҳ томонидан олдиндан белгилаб қўйшгани (тақ- 
дири азал)га ишониши лозим. Қуръонда ёзилишича, «Оллоҳ 
кимни ҳидоят қилишни истаса, унинг кўнглини ислом учун 
кенг қилиб кўяр. Кимни адаштиришни истаса, унинг кўнглини 
«тор ва танг қилиб қўяр»1. Оллоҳнинг иродасига мусулмон­
лар сўзсиз итоат этишлари шарт;
7) ўлгандан кейин қайта тирилишга ишониш. Олло\нинг 
иродаси билан қайта тирилган одамларнинг «Маҳшар ери»- 
да тўпланган куни қиёмат деб аталади. Бу кунда ҳар бир 
инсон ўз қилмишига лойиқ мукофот, ажр олади: кимдир 
дўзахда қийноқ азобига дучор бўлса, яна кимдир жаннатда 
роҳат-фароғатда яшашга муяссар бўлади.
Исломда диний эътиқод, маросим, урф-одат, ҳуқуқ ва 
ахлоқ нормалардан ташкил топган диндорлар учун оддий, 
бажарилиши қулай шартлар тўплами фарзлар ишлаб чиқил- 
ган. Уларни бажармаганлар исломдан чиққан деб ҳисоблана- 
ди. Фарзларнинг энг асосийси «ислом арконлари» деб атала­
ди ва қуйидагилардан иборат:
Калима келтириш — «Ашҳаду ан ла илоҳа иллоллоҳу ва 
ашҳаду анна Муҳаммадан абдуҳу ва расулуҳ», яъни «Оллоҳ- 
дан ўзга илоҳ йўғужгига ва Муҳаммад унинг бандаси ва пай- 
ғамбари эканлигига шоҳидлик бераман» демак. Калима кел­
тирган киши исломни қабул қилади, Оллоҳга бўйсунади ва 
фарзларни бажариш масъулиятини олади.