Ўзбекистон республикаси ички ишлар вазирлиги а к а д е м и я

emanatio —
оқиб чиқиш, ўтиш деган маъноларни анг­
латади, илоҳ ижодий энергиясининг оқиб чиқиши) нати­
жасида вужудга келган. Тирик жонзодлардаги руҳ унинг бир 
заррасидир. Руҳ боқий. Унинг қайта туғилиши тўхтатилмаса, 
танадан-танага чексиз равишда кўчаверади. Ру\иинг кў- 
чишини сансара (санскрит тилида — шаклланиш, кўчиш, 
вужудга келиш деган маъноларни англатади) ақидаси тар­
тибга солади. Сансара барча тирик мавжудотларнинг ўткин- 
чилиги, ўзгарувчанлиги, руҳнинг танадан-танага кўчиши- 
нинг ягона занжири тўғрисидаги таълимотдир.
Руҳнинг кўчнш тартиби, яъни руҳнинг қдйси мавжудот- 
нинг танасига кўчиши унинг ҳаёт йўли ёки кармасига (сан­
- 63 -

---

скрит тилида — ҳаракат, бурч, фаолият деган маъноларни 
англатади) боғлиқ. Карма — илоҳий куч бўлиб, одамнинг 
содир этган хатги-ҳаракати, хулқ-атвори, интил ишлари ва 
мақсадларини умумлаштиради ва руҳнинг қайси жонзодга 
кўчишини белгилайди. Брахманизмда карманинг асосини кас­
та қоидалари ташкил этади. Кастада белгиланган қоидалар- 
ни бузиш оғир гуноҳ саналади ва бу руҳнинг кўчиши масала­
сини \ал этиши мумкин.
Карма ақ,щалари дхарма (санскрит тилида — қонун, бурч, 
қоида, фазилат каби маъноларни англатади) таълимотида 
баён қилинган. Дхарма — фуқаровий, ахлоқий ва маданий 
қоидалар тизими бўлиб, унинг худо томонидан яратилган- 
лиги қайд этилади. Дхарма қоидапари ҳинд халқи турмуш 
тарзига айланган.
Хулоса қилиб айтиш мумкинки, брахманизм ҳинд жами- 
ятида ижтимоий тараққиётнинг мулкий тенгсизлик, хусу­
сий мулк ва давлат вужудга келиши босқичида ҳукмрон та- 
бақанинг манфаатларига хизмат қилувчи диний таълимот 
тарзида пайдо бўлган ва ривожланган. Брахманизм ақидала- 
ри олдинги тарихий даврларда мавжуд бўлган диний қараш- 
ларнинг мантиқий давоми сифатида кейинги босқичларда 
ҳам ўз аҳамиятини сақлаб қолган.