Ўзбекистон республикаси қишлоқ ва сув хўжалиги вазирлиги тошкент ирригация ва мелиорация институти

Назорат учун саволлар 
1. 
Халқаро экологик ҳамкорлик деганда нимани тушунасиз? 
2. 
ХЭҲнинг турларини ва объектларини айтиб ўтинг. 
3. 
БМТнинг ихтисослашган экологик қўмиталарини айтиб ўтинг. 
4. 
Ўзбекистоннинг хақаро экологик хамкорлиги. 
 
 

---

Мавзу-7: БИОСФЕРАЛИ МОНИТОРИНГ
Режа: 
1. 
Биосферали мониторинг ҳусусиятлари. 
2. 
Биосферали мониторинг глобал мониторинг эканлиги.
3. 
Биосферали мониторингнинг вазифалари.
4. 
Биосферали мониторинг майдончалари. 
5. 
Биосфера қўриқхоналари. Уларнинг тузилиши, асосий вазифалари. 
Биосферали мониторинг (БСМ) да биосфера бир бутун ҳолда унинг 
инсон таъсирида айрим экологик ҳудуд бўйича эмас , балки кузатиш назорат 
қилиш ва башоратлаш ишлари глобал ҳолда амалга оширилади . (3-жадвал). 
БСМ био- ва геоэкологик мониторингларни тўлдирган ҳолда уларнинг 
тадқиқотлари натижаларига таяниб бутун кузатиш тизимини биосфера 
бўйича амалга ошириш кўзда тутилади. 
БСМ нинг асосий вазифаси ҳозирги биосферани бош кўрсаткичлари 
бўйича кузатиш ишларини олиб боришдан иборат. Бундан мақсад уларнинг 
даврли ѐки йўналтирилган ҳолдаги ўзгаришларни аниқлашдир. 
Бу ҳал инсоннинг яшаш ва ҳаѐтий фаолияти меъѐрда бўлишлигини 
олдиндан кузатишга имкон беради. 
БСМ да антропоген омилнинг иқлимга таъсири борасида қатъий 
кузатишлар амалга оширилиши лозим. Бунда яна намликнинг глобал 
айланиши, дунѐ океанининг ифлосланиш борасида кузатишларни киритиш ва 
ўрганиш мақсадга муофиқ.. 
Андозали ҳудудларда (биосферали қўриқхоналарда) назоратли 
тадқиқотлар ўтказиш уларнинг инсон таъсирида ўзгаришига бўлган 
холатларини ўрганиш билан ҳозирги даврдаги ўзгаришлар ўртасидаги 
фарқларни ажратиш, экологик вазиятларнинг ўзгариши бўйича илмий 

---

ҳулосаларни тайѐрлаш учун аҳамиятлидир. Бу борада тупроқ бўйича 
ўзгаришларга устуворлик берилади. 
Бунинг натижасида радиакцион баланс муҳитнинг иссиқлик ва сув 
режмлари бўйича кирим чиқим фарқлари аниқланади . 
Шунингдек экотизимлар бўйича қўриқхоналар ва хўжалик 
фойдаланадиган экотизмларда инсоннинг мақсадга мувофиқ ва салбий 
таъсирида бўладиган ўзгаришлар бўйича ҳам мониторингли ишлар 
бажарилиши даркор. 
Экологик ўзгаришларни ўрганиш ва экологик мониторингни ташкил 
этиш ҳали табиий муҳит кучли даражада ўзгармаган ҳудудларда анча 
мураккаблиги билан тавсифланади . 
Бу борада биосфера қўриқхоналарида тадқиқот ишларини амалга 
ошириш амалий аҳамиятга моликдир.
Чунки бу ҳудудларда табиий шароит тубдан ўзгартирилгани туфайли 
мониторинг тадқиқотлари ниҳоятда эҳтиѐткорлик билан амалга оширилиши 
лозим. 
Қўриқхоналарда экологик мониторинг қуйидаги дастурлар асосида 
амалга оширилгани маълум: 

табиат ифлосланишининг мониторинги; 

биотанинг инсон таъсирига нисбатан акс садоси ,биринчи навбатда 
ифлосланмаган муҳитнинг жаавоби қандай бўлади эталон экотизмларнинг 
функционал ва тузилмавий кўрсаткичлари ўзгаришини кузатиш. 
Биосфера қўриқхоналарида кузатиш ишларини амалга оширишда 
қуйидагиларга эътибор берилади: моддаларнинг тарқалганлик даражаси, 
барқарорлиги, ўзгарувчанлиги биологик иқлимий тизимларга таъсир этиш 
қобилияти, ҳаво ва сувларда уларни тузатиш муддати 10-20 кун қолган 
компонентларда эса 2-6 ойда бажарилади. 

---

Ўзбекистонда муҳофаза қилинадиган ҳудудларнинг тўртта асосий 
тоифаси бор: қўриқхоналар, миллий боғлар, буюртмалар, давлат табиат 
ѐдгорликлари. Ҳозирги вақтда бу тизимга умумий майдони 2164 км
2
бўлган 9 
та 2186,5 км
2
бўлган 9 та давлат буюртмалари ва битта Камиѐб ҳайвонларни 
кўпайтириш Республика маркази киради.