Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги алишер навоий номидаги тошкент давлат ўзбек тили ва адабиёти университети

4. Тасвирий интонемалар. Улар экспрессив коннотацияларни ифодалайди, ҳодисалар ва нарсаларнинг физик хусусиятларини интонация воситалари билан истифода этишга хизмат қилади. Бу интонларнинг семантикаси идрок, сезиш, тасаввур каби психик жараёнлар билан боғлиқ.
Тасвирий интонемалар орасида қуйидагилар ажралиб туради:
- "катта" ("кучли", "қудратли", "оғир") маъноли интонемалар – овознинг паст диапазони, яъни паст частоталар, эмфатик чўзиқлик, секин темп билан тавсифланади;
- "кичик" ("заиф", "кучсиз", "енгил") маъноли интенема – баланд овоз диапазони, эмфатик чўзиқлик билан тавсифланади;
- “тезкор” (“шиддатли” ва ҳоказо) маъноли интонема – тезлаштирилган суръат билан тавсифланади;
- "секин" ("давомли", "олис", “узоқ”) маъноли интонема – секин суръат, эмфатик чўзиқлик билан тавсифланади.
Интонация ёрдамида бирор нарсани тасвирлаш мақсад қилинган бўлса, тасвирий интонемаларга мурожаат қилинади. Масалан: одам ёки ҳайвоннинг ҳолати ёки хатти-ҳаракати.


Назорат учун савол ва топшириқлар

1. 
   Бўғиннинг асосини қандай товуш ташкил қилади?
   
2. 
   Ўзбек тилида бўғиннинг қандай турлари мавжуд?
   
3. 
   Бўғиннинг тил ва нутқдаги аҳамияти нималардан иборат?
   
4. 
   Очиқ бўғин деб нимага айтилади?
   
5. 
   Ёпиқ бўғин ҳақида гапириб беринг?
   
6. 
   Беркитилган ва беркитилмаган бўғинларнинг фарқи нимада?
   
7. 
   М.Миртожиев бўғин типларини қандай таснифлаган?
   
8. 
   А.Маҳмудов бўғинларни қандай таснифлайди?
   
9. 
   Устсегмент бирликларга нималар киради?
   
10. 
    Сўз урғуси нималарга кўра таснифланади?
    
11. 
    Фонетик табиатига кўра қандай урғулар ажратилади?
    
12. 
    Ўрнига кўра сўз урғуси неча хил бўлади?
    
13. 
    Ҳаракат қилиш белгисига кўра қандай урғуларни биласиз?
    
14. 
    Синтагмани аниқлаш мезони нечта?
    
15. 
    Интонация нима?
    
16. 
    Интонема турларини санаб беринг.
    

10-мавзу. ГРАФИКА

Режа:

1. 
   Графика ҳақида маълумот
   
2. 
   Графемаларнинг ифода ва мазмун жиҳатларига кўра турлари