Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги андижон давлат тиббиёт институти

№2 
 
Тикувчилик цехининг тикувчисининг бир кунлик иш вақти 8 соатни 

---

39 
ташкил этади. Тушлик вақти 40 минут давомида. Ишчиларни физиологик 
кузатиш натижалари шуни кўрсатадиги энергия сарф қилиш – 100 ккал/с, 
пульс ўриши - 90 га тенг.
Куйидаги саволларга жавоб беринг: 
1. Меҳнатни оғирлиги ва кескинлиги таснифига асосан ишни оғирлигига 
баҳо беринг.
2. Олинган натижалар қайси усул ѐрдамида ўрганилган?
3. Қандай чора тадбирлар қўллайсиз?
 
МЕХНАТНИНГ ОҒИРЛИГИНИ БАХОЛАШ 
Меҳнатнинг оғирлиги ва кескинлиги деган тушунчаларга ССЖИ 
Давлат Бош санитария врачининг ўринбосари томонидан тасдиқланган (12 
август, 1986 й. №4137-86).
―Меҳнат гигиеник классификациясида қуйидагича таъриф берилган
Меҳнатнинг оғирлиги – меҳнат жараѐнининг кўпроқ ҳаракат-таянч 
аппарат ва функционал системаларга (юрак қон-томир, нафас ва бошқалар).
Меҳнат фаолиятининг кўрсаткичлари. 
I Меҳнат оғирлиги: эргонометрик: 
 
инг катталиги (кг);
II Физиологик кўрсаткичлар:
сни дақиқалик ҳажми (ўпка вентиляцияси).
III Меҳнат кескинлиги: эргометрик:

---

40 
;
Меҳнат фаолиятига сарф этиладиган энергия бўйича таснифи 
I Енгил 
II Ўрта 
III Оғир
Меҳнат кескинлиги 
Меҳнат кескинлиги – меҳнат жараѐнининг кўпроқ, марказий асаб 
системасига тушадиган оғирликни акс эттирувчи тавсифдир. Меҳнатнинг 
оғирлиги ва кескинлиги деган тушунчалар шартли тушунчалардир, чунки ҳар 
қандай жисмоний меҳнат маълум даражада марказий асаб системасининг 
фаолиятисиз амалга ошмайди ва аксинча ҳар қандай ақлий меҳнатда маълум 
даражада ҳаракат – таянч системаси иштирок этади. Меҳнат 
фаолиятларининг турли-туманлиги, уларнинг организм функцияларига, яъни 
орган ва системаларнинг фаолиятларида турлича таъсир қилиб, хилма-хил 
ўзгаришлар чақириши барча хил меҳнат фаолиятларини чуқур ўрганиб, 
уларни системага солиб классификациялаштиришни тақазо қилади. Бундай 
классификация аввалам бор қатор амалий масалаларни, жумладан меҳнатни 
нормаллаштириш, меҳнат ва дам олиш тартибини рационаллаштирувчи 
тадбирларни ишлаб чиқиш, турли имтиѐзларни асослаш ва бошқалар учун 
зарур. Ишлаб чиқариш фаолияти жараѐнида меҳнатни унинг тавсифи ва 

---

41 
физиологик функцияларнинг сижишига қараб комплекс баҳолаш учун ССЖИ 
тиббиѐт фанлари академияси Меҳнат гигиенаси ва касб касалликлари 
институти томонидан тавсия этилган ―Меҳнатнинг оғирлик ва кескинлик 
даражаси бўйича классификация‖ дан фойдаланиш мумкин.
Ундан ташқари юқорида айтиб ўтилган ССЖИ давлат Бош санитария 
врачининг ўринбосари томонидан тасдиқланган (12 август 1986 йил, №4137-
86) ―Меҳнатнинг гигиеник классификацияси (ишлаб чиқариш муҳити 
омилларининг меҳнат жараѐни оғирлиги ва кескинлигининг хавфлилик ва 
зарарлик кўрсаткичлари бўйича)‖.
Ушбу классификацияга асосан меҳнат шароити ва унинг тавсифи 3 та синфга 
бўлинади: 
Ўчунчи синф эса ўз навбатида 1-даражали, 2-даражали, 3-даражали зарарли 
ва хавфли 3 та синфга бўлинади.
Мазкур таснифидан фойдаланиб, турли корхоналарда турли цехларда 
ишловчи
касбдаги ишчиларнинг меҳнат шароитларини, унинг тавсифини ўрганиш, 
ишлаб чиқариш омилларининг, ҳамда меҳнат жараѐни оғирлик ва 
кескинлигининг хавфлилик ва зарарлилик даражасини аниқлаш натижасида 
профессиограммалар тузиб, иш жойларини аттеестациядан ўтказиш мумкин 
ва бу аттестацияга асосан меҳнат шароитлари ва унинг тавсифинининг 
хавфлилик ва зарарлилик даражасига (синфига) қараб ишчиларга асосий иш 
ҳақига қўшимча ҳақ тўланиши белгиланади.