Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги бухоро давлат университети

Назорат учун саволлар:
1. Қайси спорт турида кўпроқ чидамлилик намоён бўлади мисоллар келтиринг.
2.Микроциклга таъриф беринг.
3. Жисмоний фазилатларнинг ривожланиш қонуниятлариниҳақида сизнинг фикрингиз.
4. Жисмоний тарбия воситаларини айтиб беринг.
5. Гигиеник омиллар нималарни ўз ичига олади ва уларни сараб беринг.


XIII- МОДУЛ:СПОРТ МАШҒУЛОТЛАРИ ЖАРАЁНИНИ ТУЗИШ АСОСЛАРИ


13.1. Кўп йиллик тайёргарликни давом этиши ва уни аниқловчи омиллар

Кўп йиллик тайёргарликнинг тузилиши вақти кўпгина факторларга; спортнинг йўналишига;

спортчининг ривожланиш индивидуаллигига; машғулот жараёнини хусусиятларига боғлиқ. Кўп йиллик тайёргарликни режалаштириш юқори
спорт натижаларини кўрсата оладиган чегараларига қараб ҳам аниқланади ва давом этиши турипи махсус хусусиятларини.
Кўпинча юқори спорт натижасини 3 та тойифага билан ажратилади:
1-тойи биринчи катта ютуқлар.
2-тойифа оптимал имкониятлар.
3-тойифа юқори натижаларни ушлаб туриш. Ҳар-хил спорт турларида юқори спорт нати натижаларини кўрсатишнинг чегаралари.
11-жадвал

Спорт тури	Машқлар	1		2			3
		Э	Х	Э	Х	Э		Х
Сузиш	100-400	17-18	14-16	19-22	17-20	22-25		21-23
	800-1500	15- 17	13-15	18-20	24-25	21-23		26-27
Итқитиш, улоқтириш	Ядро, найза, диск	22-23	18-20	24-25	21-23	26-27		24-25
		23-23	18- 21	25- 26	22- 24	22-28		25-26
		24-25	20-22	26-27	23-24	28-29		25-26
Вело спорт	Трек оссе	17-20	16-24	21-24	20-23	25-29		24-27
		17-18	-	20-24	-	25-28		-

Кўпгина спорт турларида кўрсатадиган юқори кўрсаткичлар чегараларига қараб барқарордир. Чунки бу чегараларга таъсирли даражада саралаш тизими ва машғулот ҳамда спорт машғулотларини бошқа омилларга сезиларли даражада таъсир кўрсатмайди. Масалан: 1960-1980 й. Олимпиада ўйинларида

қатнаютан спортчи.гарни ўртача ёши. Академик қайиқларда 25,3 - 25>4.
Сузиш финалида қатнашган 17,2 -17,5 ёшда аёллар 19,4 – 20 эркаклар.
Кичикроқ мусобақаларда, юқори натижа кўрсатувчи спортчилар кўпинча ёши бўйича кўринишлари кичикроқ тайёрланиш элементлари боғлиқдир.
Шунинг учун спортчини тайёрлашни режалаштираётган мураббий, оптимал натижа кўрсатадиган ёшга эътибор бериши шарт. Машғулотларни тезроқ ва оддий йўл билан ўз шогирдларини мусобақада муваффақиятли қатнашгиришга эришиш, амалиётда ёш спортчилар биуган юқори даражали спортчилар учун восита ва методлардан фойдаланишга олиб келади, бу эса ўз вақтида келгусидаги натижаларни оптимал ёшда кўрсатишга салбий таьсир кўрсатади.
Спорт машғулотини даврлари ва тузилиши.Макроцикл давомидаги машғулот жараёнини маълум даврларга бўлиб тузилади. Бошқача қилиб айтганда, айрим спорт турларида дастур, мусобақа қоидалари, мусобақалар сони,ҳалқаро мусобақаларни кўпайиши машғулот тузилиши ва мазмунининг барча элементларига - йўналишига, воситаларига, услубларига, умумий ва махсус тайёргарлик нисбатларига, юкламааар динамикасига ва ҳоказоларга қандай бўлмасин таъсир :этадиган қонуний суратдаги даврий ўзгаришларга олиб келади. Мазкур даврий ўзгаришларнинг сабаблари ҳақида гапириш учун спорт формаси тушунчасига ҳамда унинг тараққиёт қонуни-ятларини кўздан кечириб чиқмоқ керак.