Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги жиззах политехника институти


Қандай система инертсиал система дейилади?


Download 1.92 Mb.
bet68/68
Sana02.10.2020
Hajmi1.92 Mb.
#132177
1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   68
Bog'liq
мажмуа

Қандай система инертсиал система дейилади?


  • Моддий нуқта ҳаракат дифферентсиал тенгламалари Н`ютоннинг қайси қонунидан келтириб чиқарилади?

  • Еркинмоддийнуқтата`рифи

  • Еркин моддий нуқта ва бог`ланишдаги моддий нуқта ҳаракат дифферентсиал тенгламалари нима билан фарқ қилади?

  • Динамиканинг 1-асосиймасаласинита`рифланг

  • Динамиканинг 2-асосиймасаласинита`рифланг

  • Бог`ланишдаги моддий нуқта та`рифи.

  • Еркин моддий нуқта Декарт координаталаридаги ҳаракат дифферентсиал тенгламаларини ёзинг.

  • Еркин моддий нуқта табиий координаталаридаги ҳаракат дифферентсиал тенгламаларини ёзинг.

  • Бошланг`ич шартларга та`риф беринг.

  • Еркин тебранма ҳаракат кандай куч та`сирида вужудга келади?

  • Еркин тебранма ҳаракатнинг дифферентсиал тенгламасини ёзинг

  • Еркин тебранма ҳаракатнинг ҳаракат тенгламаси қандай?

  • Амплитуда, давр ,частотанита`рифи

  • Со`нувчи тебранма ҳаракат кандай куч та`сирида вужудга келади?

  • Со`нувчи тебранма ҳаракатнинг дифферентсиал тенгламасини ёзинг

  • Со`нувчи тебранма ҳаракатнинг ҳаракат тенгламаси қандай?

  • Пружиналар кетма-кет уланганда эквивалент бикрлик қандай топилади?

  • Пружиналар параллел уланганда эквивалент бикрлик қандай топилади?

  • Қайтарувчи кучнинг та`рифи

  • Механик системам ита`рифланг ва мисоллар келтиринг.

  • Ташқи ва ички кучларнинг та`рифи

  • Ички кучларнинг хоссалари.

  • Еркин механик система ва бог`ланишдаги механик система ҳаракат дифферентсиал тенгламалари нима билан фарқланади?

  • Массалар маркази билан ог`ирлик маркази бир хилми?

  • О`згармас механик система та`рифи

  • Еркин механик система та`рифи

  • Бог`ланишдаги механик система та`рифи

  • Қачон ог`ирлик маркази билан массалар маркази бир бо`лади

  • Система массаси формуласини келтиринг.

  • Динамиканинг умумиий теоремалари нима учун керак?

  • Система массалар марказининг ҳаракати ҳақидаги теоремани та`рифланг

  • Система массалар маркази ҳаракатининг сақланиш қонунини

  • та`рифланг

  • Система массалар маркази ҳаракатини о`рганаётганда ички кучлар ҳисобга олинадими?

  • Агар ташқи кучларнинг бош вектори 0 га тенг бо`лса массалар маркази қандай ҳаракат қилади?

  • Механик системани та`рифланг

  • Механик система массаси нимага тенг?

  • Механик система массалар марказига та`риф беринг

  • Куч ва кучнинг ишига та`риф келтиринг.

  • Қувват нима ва у қайси бирликларда о`лчанади?

  • Тенг та`сир этувчиниг иши нимага тенг?

  • Еластиклик кучининг бажарган иши нимага тенг?

  • Қаттиқ жисмга та`сир этувчи кучлариинг элементар иши нимага тенг?

  • Айлантирувчи моментнинг иши нимага тенг?

  • Сирпанишдаги ишқаланиш кучининг бажарган иши

  • Ог`ирлик кучининг бажарган иши

  • Қачон ог`ирлик кучининг бажарган иши 0 тенг?

  • Қачон ог`ирлик кучининг бажарган иши мусбат бо`лади?

  • Нуқтанинг кинетик энергияси қандай ҳисобланади?

  • Қаттиқ жисмни илгариланма ҳаракатдаги кинетик энергияси нимага тенг?

  • Қаттиқ жисмни айланма ҳаракатдаги кинетик энергияси нимага тенг?

  • Қаттиқ жисмни текис параллел ҳаракатдаги кинетик энергияси нимага тенг?

  • Механик система кинетик энергиясининг о`згариши ҳақидаги теореманинг дифферентсиал ва интеграл ко`ринишларини ко`рсатинг.

  • Нуқтанинг кинетик энергияси тезлик векторининг ё`налишига бог`лиқми?

  • Тинч ҳолатдаги механик системанинг кинетик энергияси нимага тенг?

  • Механиканинг принтсиплари қаердан келиб чиққан?

  • Нуқта учун Даламбер принтсипини та`рифланг.

  • Механик система учун Даламбер принтсипини та`рифланг.

  • Инертсия кучларининг бош вектори нимага тенг?

  • Инертсия кучларининг бош моменти нимага тенг?

  • Қаттиқ жисмнинг илгариланма ҳаракатида инертсия кучлари нимага келтирилади?

  • Қаттиқ жисмнинг қо`зг`алмас о`қ атрофида айланма ҳаракатида инертсия кучлари нимага келтирилади?

  • Қаттиқ жисмнинг текис параллел ҳаракатида инертсия кучлари нимага келтирилади?

  • Қачон инертсия кучлари 0 тенг бо`лади?

    Глосарий


    Глосарий
    Статика - Моддийжисмларнингмувозанати, уларгақо`йилганкучларниқо`шиш, айиришвакучларнитаъсиржиҳатдантенгбо`лганеквиваленткучларсистемасибиланалмаштиришмасалалариназариймеханиканингстатикабо`лимидатекширилади.

    Моддийнуқта-ҳаракатиёкимувозанатини текширишдао`лчамларивашаклинингаҳамиятибо`лмаган, массасибирнуқтадажойлашган деб тасаввурқилинадиганжисмтушунилади.

    Абсолютқаттиқ - Кучтаъсиридагижисмнингихтиёрийиккитануқтасиорасидагимасофадоимоо`згармасданқолса, бундайжисмабсолютқаттиқжисм дейилади.

    Куч- Жисмларнингбир-бирларигако`рсатгано`заротаъсирларинингмиқдоро`лчовикуч дейилади.

    Кучнингтаъсирчизиг`и - Куч векториётганчизиқкучнингтаъсирчизиг`и дейилади.
    Кучнинг о`қдаги проектсияси - кучнинг боши ва учидан о`ққа перпендикуляр о`тказамиз у ҳолда мос ишора билан олинган кесма кучнинг о`қдаги проектсиясини ифодалайди,

    Кесишувчи кучлар системаси - Таъсир чизиқлари бир нуқтада кесишадиган кучлар системаси бир нуқтада кесишувчи кучлар системаси дейилади.



    Уч куч мувозанатига оид теорема - Бир текисликда ётувчи ва о`заро параллел бо`лмаган уч куч мувозанатлашса, уларнинг таъсир чизиқлари бир нуқтада кесишади.

    Бир нуқтада кесишувчи кучларнинг мувозанати - Агар бир нуқтада кесишувчи кучлар системасининг тенг таъсир этувчиси нолга тенг бо`лса, у ҳолда бундай кучлар ситемаси мувозанатда бо`лади.

    Бир нуқтада кесишувчи кучларнинг мувозанатини гометрик шарти -Бу кучлар учун кучлар ко`пбурчаги ясалса у ёпиқ бо`лади, яъни мазкур ко`пбурчакда биринчи кучнинг боши билан охирги кучнинг учи устма-уст тушади, қурилган кучлар ко`пбурчаги ёпиқ бо`лиши зарур ва етарлидир.

    Кучнинг нуқтага нисбатан моменти - Кучнинг нуқтага нисбатан моменти модули кучнинг бошини ва учини момент маркази билан туташтиришдан ҳосил бо`лган учбурчак юзининг иккиланганига тенг.

    Таъсир чизиг`и - Момент марказидан кучнинг таъсир чизиг`ига туширилган перпендикуляр кесма куч елкаси дейилади.

    Жуфт куч - Миқдорлари тенг, таъсир чизиқлари бир то`г`ри чизиқда ётмайдиган параллел ва қарама-қарши ё`налган икки куч жуфт куч дейилади.

    Жуфт кучнинг елкаси - Жуфт кучни ташкил этувчи кучларнинг таъсир чизиқлари орасидаги энг қисқа масофа жуфт кучнинг елкаси дейилади.

    Жуфт кучнинг моменти - мос ишора билан олинган жуфт куч ташкил этувчи кучлардан бирининг миқдорини жуфт куч елкасининг узунлигига купайтмасига тенг катталикка айтилади.

    Кучларнинг интенсивлиги - кучларнинг интенсивлиги деганда юкламанинг ма`лум бир узунликка то`г`ри келган куч миқдори тушунилади.

    Тақсимланган кучларни характерлайдиган катталик - уларнинг интенсивлиги хисобланади.

    Ферма -То`гри чизиқли стерженларни учлари шарнирлар ёрдамида бириктиришда хосил бо`лган конструктсияга ферма дейилади.

    Статик аниқ ферма-тугунлар сони ва стерженлар сони орасидаги муносабат қайси формула билан аниқланади.

    Статик ноаниқ ферма- – тугунлар сони ва стерженлар сони орасидаги муносабат қайси формула билан аниқланади.

    Статик аниқ масала – тенгламалар сони но`малумлар сонига тенг бо`лган масалалар статик аниқ масала.

    Статик ноаниқ масала – тенгламалар сони но`малумлар сониданко`п бо`лган масалалар статик нжаниқ масала.

    Сирпанишдаги ишқаланиш - Бир жисмнинг иккинчи жисм устида сирпаниши натижасида ҳосил бо`ладиган ишқаланиш сирпанишдаги ишқаланиш дейилади.

    Думалашдаги ишқаланиш - Бир жисмнинг иккинчи жисм устида сирпанмасдан думаланиши натижасида ҳосил бо`ладиган ишқаланиш думалашдаги ишқаланиш дейилади.

    Ог`ирлик маркази - Ог`ирлик маркази унинг қандай материалдан ташкил топганига бог`лиқ бо`лмай, фақат геометрик шаклига бог`лиқ бо`лади.

    Ог`ирлик марказини-Назарий механика фанида лотинча C ҳарфи билан белгилаш қабул қилинган бо`либ, лотинча cентрум- доиранин гмаркази деган манони англатади.

    Қаттиқ жисмнинг ог`ирлик маркази-бу шундай нуқтаки унинг атрофидаги массалар шу нуқтага нисбатан симметрик равишда жойлангандирлар.

    Доиранинг, айлананинг ва шарнинг ог`ирлик маркази- уларнинг геометриc марказида ётади.

    То`г`рито`ртбурчак, параллелограмм, ромбнинг ог`ирлик марказлари-уларнинг диагоналларининг кесишган нуқтасида ётади.

    Учбурчак юзали қаттиқжисмнинг ог`ирлик маркази- медианаларининг кесишган нуқталарида ётади.



    Симметрия текислигига, юзасига, ёки о`қига эга бо`лган фигураларнинг ог`ирлик марказлари -шутекисликда, юзада, о`қда ётади.

    Нуқтанинг  тезлик вектори - радиус векторидан вақт бо`йича олинган биринчи тартибли хосилага тенг.

    Нуқтанинг  тезланиш  вектори - тезлик векторидан вақт бо`йича олинган биринчи тартибли хосилага ёки радиус векторидан вақт бо`йича олинган иккинчи тартибли хосилага тенг.

    Нуқтанинг уринма тезланиши – тезлик модулидан вақт бо`йича олинган биринчи тартибли хосилага тенг.

    Нормал тезланиш вектори - ҳар доим нуқта траекториясининг ботиқ томонига қараб ё`налади ва нуқтанинг тезлик векторига нисбатан  перпендикуляр равишда ё`налган бо`лади.

    Уринма тезланиш вектори - ҳар доим нуқта траекторияга уринма холда ё`налади ва нуқтанинг тезлик вектори билан бир тамонга ё`налган бо`лади.

    Илгарилама ҳаракат деб - ҳаракат давомида қаттиқ жисмда ихтиёрий олинган то`г`ри чизиқ ҳар доим о`з - о`зига параллел ҳолатда ко`чади.

    Қо`зг`алмас о`қ атрофидаги айланма ҳаракат деб -агар қаттиқ жисмнинг ҳаракати давомида унинг ихтиёрий олинган икки нуқтаси ҳар доим (ҳаракатсиз) қо`зг`алмасдан қоладирган ҳаракатгаайтилади

    Бурчакли тезланиш деб - Бурчакли тезлик функтсиясидан вақт бо`йича олинган биринчи тартибли ҳосилага ёки бурилиш бурчагининг функтсиясидан вақт бо`йича олинган иккинчи тартибли ҳосилага айтилади.

    Қаттиқ жисмнинг текисликка параллел ҳаракати деб-шундай ҳаракатга айтиладики, шу қаттиқ жисмда олинган ихтиёрий текислик ҳаракат давомида ҳар доим бирорта қо`зг`алмас текисликка параллелигини сақлаб қолаверади.

    Қаттиқ жисмнинг ихтиёрий икки нуқтасининг тезлик векторлари -Текисликка параллел ҳаракатдаги қаттиқ жисмнинг ихтиёрий икки нуқтасининг тезлик векторларини шу икки нуқтадан о`тувчи о`ққа проектсиялари о`заро тенг бо`лади.

    Тезликларнинг оний маркази деб- шундай нуқтага айтиладики, бу нуқтанинг шу ондаги тезлиги нолга тенг бо`лади.

    Оний тезликлар маркази- қаттиқ жисмнинг ихтиёрий икки нуқтасининг тезликларини ё`налишларига о`тказилган перпендикулярларнинг кесишган нуқтасида жойлашган бо`лади.

    Полюс- юнонча айланиш о`қи деган ма`нони англатади, о`збек тилида қутб деб аташ қабул қилинган.

    Нисбий ҳаракат –нуқтанинг қо`зг`алувчан координаталар системасига нисбатан қилган ҳаракатини нисбий ҳаракат дейилади.

    Ко`чирма ҳаракат – нуқтанинг қо`зг`алувчи системадан оладиган ҳаракатига ко`чирма ҳаракат дейилади.

    Абсолют ҳаракат – нуқтанинг қо`зг`алмас координаталар системасига нисбатан қилган ҳаракатини  абсолют ҳаракат деб аталади.

    Нисбий тезлик –нуқтанинг қо`зг`алувчан координата о`қларидаги тезлиги нисбий тезлик деб аталади.

    Абсолют тезлик- нуқтанинг қо`зг`алмас  координата о`қларига нисбатан қилган ҳаракатидан оладиган тезлиги абсолют тезлик дейилади.

    Ко`чирма тезлик- нуқтанинг қо`зг`алувчи координаталарнинг қилган ҳаракатидан оладиган  тезлиги ко`чирма тезлик дейилади.

    Динамика - Жисмларнинг механик ҳаракатини уларнинг массасига ва ҳаракатни вужудга келтирувчи кучларга бог`лик равишда текширадиган назарий механиканинг бо`лими динамика дейилади.

    Инертлик - Жисмнииг қо`йилган кучлар та`сирида о`з тезлигини тез ёки секин о`згартириш хусусияти жисмнинг инертлиги дейилади.

    Масса- Жисмнинг инертлигини миқдор жиҳатдан ифодаловчи физик катталик жисмнинг массаси дейилади.

    Динамиканинг биринчи асосий масаласи- Моддий нуқта динамикасининг биринчи асосий масаласида нуқтанинг массаси ва ҳаракат қонунига ко`ра ҳар онда бу ҳаракатни вужудга келтирувчи кучни топиш о`рганилади.

    Динамиканинг иккинчи асосий масаласи- Моддий нуқта динамикасининг иккинчи асосий масаласида массаси ва нуқтага та`сир этувчи куч берилганда нуқтанинг ҳаракат қонуни аниқланади.

    Бошланг`ич шартлар - Моддий нуқтанинг бошланг`ич пайтдаги ҳолати ва тезлигини ифодаловчи шартлар бошланг`ич шартлар дейилади.

    Мажбурий тебранма ҳаракати - Моддий нуқтанинг ҳаракатига қайтарувчи куч билан биргаликда доимий даврий та`сир этувчи куч та`сир этса, моддий нуқтанинг мажбурий тебранма ҳаракати вужудга келади.

    Тебраниш даври - Нуқтанинг  тўла бир марта тебраниши учун сарфланган вақт оралиғи тебраниш даври дейилади.

    Тебраниш амплитудаси - Нуқтанинг тебраниш марказидан энг катта узоқлашган қиймати тебраниш амплитудаси дейилади.

    Тебраниш частотаси - Тебраниш даврига тескари нисбатда бўлган қиймат тебраниш частотаси дейилади.



    Резонанс бу – Мажбурий тебранишнинг, уйг`отувчи куч ёрдамисиз тебраниш амплитудасини кескин ошиши резонанс дейилади.

    Механик система - Бир-бири билан ма`лум муносабатда бог`ланган ҳамда ҳар бир нуқтасининг ҳаракати бошқа нуқталарининг ҳолати ва ҳаракатига бог`лиқ бо`лган моддий нуқталар то`плами механик система дейилади.

    О`згармас механик система - Агар механик системани ташкил этувчи нуқталар орасидаги масофалар доимо о`згармасдан қолса, бундай механик система о`згармас механик система дейилади.

    Бог`ланишдаги система - Агар механик система элементларига бог`ланишлар қо`йилган бо`лса, система бог`ланишдаги система дейилади.

    Ички кучлар - Механик системани ташкил этувчи нуқталарнинг о`заро та`сир кучлари ички кучлар дейилади. Ички кучлар, одатда, Фи билан белгиланади.

    Ташқи кучлар - Механик система нуқталарига бу системага кирмайдиган нуқта ёки жисмларнинг та`сир кучлари ташқи кучлар дейилади. Ташқи кучлар Фе билан белгиланади.

    Механик система- Бир-бири билан ма`лум муносабатда бог`ланган ҳамда ҳар бир нуқтасининг ҳаракати бошқа нуқталарининг ҳолати ва ҳаракатига бог`лиқ бо`лган моддий нуқталар то`плами механик система дейилади.

    О`згармас механик система- Агар механик системани ташкил этувчи нуқталар орасидаги масофалар доимо о`згармасдан қолса, бундай механик система о`згармас механик система дейилади.

    Бог`ланишдаги система- Агармехан иксистема элементларига бог`ланишлар қо`йилган бо`лса, система бог`ланишдаги система дейилади.

    Ичкикучлар- Механиксистеманиташкилетувчинуқталарнинг о`заро та`сиркучлариички кучлардейилади.

    Ташқикучлар- Механик система нуқталарига бу системага кирмайдиган нуқта ёки жисмларнинг та`сир кучлари ташқи кучлар дейилади.

    Массалар марказининг ҳаракати ҳақидаги теорема - системанинг массалар маркази, массаси бутун система массасига тенг бо`лган ва система нуқталарига та`сир этувчи барча ташқи кучларнинг бош вектори та`сиридаги моддий нуқта каби ҳаракатда бо`лади.

    Ҳаракатмиқдори- нуқта массаси билан тезлик вектори ко`пайтмасига тенг вектор катталик нуқтанинг ҳаракат миқдори дейилади.

    Система ҳаракатмиқдори -Система нуқталари ҳаракат миқдорларининг геометрик йиг`индисига тенг бо`лган вектор системанинг ҳаракат миқдори дейилади.

    Системанинг ҳаракат миқдори -система массаси билан унинг массалар маркази тезлигининг ко`пайтмасига тенг.

    Импул`с -кучнинг вақтга ко`пайтмасига импул`с дейилади.

    Моддий нуқтанинг ҳаракат миқдори ҳақидаги теорема - нуқта ҳаракат миқдорининг бирор чекли вақт оралиг`ида о`згариши унга та`сир этувчи кучнинг шу вақт ичидаги импул`сига тенг.

    Иш- мусбат ёки манфий ишора билан олинган кучнинг ко`чишга ко`пайтмаси иш.

    Тенг та`сир этувчининг бажарган иши - бир нуқтага қо`йилган кучлар системаси тенг та`сир этувчисининг шу нуқтанинг элементар ко`чишида бажарган элементар иши ташкил этувчи куч­ларнинг худди шу элементар ко`чишдаги элементар ишларининг алгебраик йиг`индисига тенг.

    Қувват – кучнинг вақт бирлиги ичида бажарган иши қувват дейилади.

    Ог`ирлик кучининг иши- ог`ирлик кучининг модули билан нуқтанинг бошланг`ич ва охирги вазиятларига тегишли баландликлари фарқининг ко`пайтмасига тенг.

    Илгариланма ҳаракатдаги қаттиқ жисм нуқталарига та`сир этувчи кучларнинг элементар иши - қутбнинг (массалар марказининг) элементар ко`чишидаги кучлар бош векторининг ишига тенг.

    Кинетик энергия деб - Нуқта массасини унинг тезлиги квадратига ко`пайтмасининг ярмига тенг бо`лган скаляр катталик нуқтанинг кинетик энергияси дейилади.

    Кёнига теоремаси –Мураккаб ҳаракатдаги системанинг кинетик энергияси массаси система массасига тенг деб олинадиган массалар марказининг кинетик энергияси ҳамда массалар маркази билан биргаликда илгариланма ҳаракатланувчи координаталар системасига нисбатан системанинг нисбий ҳаракат кинетик энергияларининг йиг`индисига тенг.

    Илгариланма ҳаракатдаги жисмнинг кинетик энергияси-массаси бутун жисм массасига тенг бо`лган массалар марказининг, кинетик энергиясига тенг.

    Қо`зг`алмас о`қ атрофида айланаётган жисмнинг кинетик энергияс- жисмнинг айланиш о`қига нисбатан инертсия моменти билан унинг бурчак тезлиги квадрати ко`пайтмасининг ярмига тенг.

    Текиспараллел ҳаракатдаги жисмнинг кинетик энергияси – массалар маркази билан биргаликдаги жисмнинг илгариланма ҳаракати кинетик энергияси ва жисмнинг массалар маркази орқали, ҳаракат текислигига перпендикуляр равишда о`тувчи о`қ атрофида айланма ҳаракат кинетик энергияларининг йиг`индисига тенг.

    Нуқта кинетиc энергиясининг дифферентсиали –нуқтага та`сир этувчи кучнинг элементар ишига тенг.

    Механиканинг принтсиплар идеб - бошланг`ич асос қилиб олинадиган шундай қонунларга айтиладики, бу қонунлардан механик системанинг ҳаракати тенгламалари ёки мувозанат шартлари натижа сифатида чиқарилади.

    Даламбер принстипи - Ихтиёрий куч та`сиридаги эркин моддий нуқтага ҳар онда инертсия кучини қо`йсак, бу кучлар мувозанатлашади.



    Кинетостатика усули- Даламбер принтсипи ёрдамида динамика масалаларини эчишни формал равишда статика масалаларини эчишга келтирилади.
    Download 1.92 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  • 1   ...   60   61   62   63   64   65   66   67   68




    Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
    ma'muriyatiga murojaat qiling