Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги, мирзо улуғбек номидаги тошкент давлат университети

г) маънавий соҳада. Мустақил Ўзбекистон давлати нинг маънавият соҳасидаги сиёсати мазкур жабҳанингмамлакатимизда кўзланаётган барча инсоний мақсад ларга эришишнинг, унинг бозор иқтисодиётига тая нувчи демократик жамиятга маърифатли йўл биланкиришнинг руҳий асоси ҳамда жамиятдаги ижтимоийкафолатларни мустаҳкамлашни халқимизнинг маданийсавияси ривожига узвий боғлиқ эканлигини эътирофэтиш билан тавсифланади.
Ушбу йўналишда амалга оширилаётган ва рўёбгачиқарилажак саъйи ҳаракатларнинг моҳияти, мазмуниҳамда аҳамиятини таъкидлаб, И. А. Каримов томони дан айтилган фикрларнинг ўзагини қуйидаги фалса фий қоидалар ташкил этади: ислоҳотлар, хусусан қиш лоқ хўжалигини ислоҳ қилиш, бутун ҳаётимизни ўзгар тиради; одамлар тафаккурини эса фақат турмуш, ҳаёттарзигина ўзгартира олади; турмуш, ҳаёт тарзи онгнибелгилайди; одамларнинг турмушини, ҳаёт тарзиниқанчалик кўп ўзгартирсак, эски тузум асоратлариниқай даражада барҳам топтирсак, кишиларнинг тафак кур тарзи ҳам шунча тез ўзгаради¹.
Ушбу фикрлар билан танишган киши, гўёки, бир'«гирдобга», зиддиятлар оламига тушиб қолгандек бўла' Қаранг: Ислом Каримов. «Халқ сўзи» газстаси, 1997 йил, 8 октябрь; 12ноябрь сонлари.
ди. Аслида, бу фикрда ҳеч қандай жўн зиддият йўқ.Аммо, мураккаб ҳаётий воқеликни ўзида акс эттиргандиалектик-мантиқий зиддият мавжуд. Бу ҳол, жонлиҳаёт фалсафаси нуқтаи назарйдан қараганда, мутлақотабиийдир.
Дарҳақиқат, пировард натижада, турмуш онгнибелгилайди. Бироқ, турмушнинг ўзи қотиб қолган, ҳечўзгармайдиган ҳодиса эмас. Уни одамлар ўз амалийфаолиятлари орқали ўзгартирадилар. Жамиятнинг илкбосқичларидан тортиб то шу кунгача, оддий кетмон,болтадан тортиб то мураккаб замонавий техника қу рилмаларигача бўлган тараққиёт айни одамлар томо нидан амалга оширилган саъйи ҳаракатлар маҳсули дир. Лекин, инсон саъйи ҳаракатлари, ўзининг мумтозшаклида, акл-заковат заминида, унга таянган ҳолда юзберади. Ҳамма гап шундаки, замонанинг моддий маънавий имкониятлари салоҳияти, эҳтиёжларинингтаъсирчанлиги ушбу акл-заковатнинг кўлами ва дара жасини белгилайди.
Бошқача қилиб айтганда, жамият тараққиётинингқуйи босқичларида инсон ақл-заковати, тафаккури,уларга мутаносиб, яъни ушбу босқичларга яраша бў лади. Унинг юқори босқичларида эса тобора юксак лашиб бораверади. Айни пайтда, жамият тараққиётибарча босқичларининг тубида инсон акл-заковати, та факкури, маънавий оламининг тегишли даражалариҳам ётади.
Ижтимоий турмуш билан ижтимоий онг бир-бир лари билан ўзаро таъсир доирасида бўладилар. Улар нинг бир-бирларига нисбатан ҳал қилувчилик даража сидаги таъсирлари ҳам ўзаро ўрин алмашиб 'туради.Бамисоли Қуёш ва Ойнинг бир кечаю-кундуз давоми да ўрин алмашишлари каби. Бироқ, беғубор тунда тў либ чиққан Ой, у қанчалик мафтункор бўлмасин, ба рибир, ўзида Қуёш нурини акс эттиради, унинг тизимиқонуниятлари доирасида ҳаракат қилади. Ушбу маъно да, маънавият, онг, тафаккур ҳам, улар қанчалик му ҳим бўлмасинлар, охир-оқибатда, ўзларида инсонлар,жамият турмушини, ҳаёт тарзини акс эттирадилар,уларнинг ҳал қилувчилик таъсири остида яшайдиларва ўзларининг сарчашмалари фаолиятига тақдиршумул
таъсир ҳам ўтказадилар. Мазкур таъсирнинг даражаси,унинг кўламининг ўзи, айни пайтда, пойдор аҳамиятгамолик ҳал қилувчи омил — ҳаёт тақозоси, турмуш та лаби билан белгиланади.
Демак, мустақил Ўзбекистоннинг бугунги шароити да амалга оширилаётган ислоҳотлар дастурлари маж муи — юртимизнинг имкониятлари, эҳтиёжларини чу қур англашдан келиб чиқиб, бутун ҳаётимизни тубданўзгартиришга қаратилган амалий саъйи ҳаракатлар нинг маънавий-руҳий, ғоявий ифодасидирлар. Улар нинг рўёбга чиқишлари натижасида юз берадиган ўзга ришлар маънавиятимизни янада юксакликка парвозқилиши учун замин бўлиб хизмат қилади. Бундай жа раён, моҳиятан, узлуксиздир ва, инсоният мавжудэкан, шундайлигича қолади.
Бу ерда яна шундай қонуният бор. У ҳам бўлса,шуки — жамият ўз тараққиётининг қуйи босқичиданунинг юқори босқичлари томон юксалиб борарэкан, кишилар турмушининг ҳал этилишга дахлдормуаммоларининг кўлами кенгайиб, уларни бартарафэтиш бўйича бажарадиган ишлар, адо этиладиган ва зифалар ҳам тобора мураккаблашиб бораверади.Бундан шу нарса келиб чиқадики, маънавий ривож нинг аввалги босқичи даражаси билан янги ҳаётиймасалаларни ҳал этиб бўлмайди, яъни ўзгаришлар,вазифалар кўлами қанчалик кенг ва улар қай дара жада мураккаб бўлсалар, маънавий, тафаккурий, ақл заковатий равнақнинг ҳам бунга мутаносиб бўлмоғиталаб қилинади.
Бундан ташқари, маънавият, онг, тафаккур, акл заковат ҳамиша турмушдагм ўзгаришларга эргашиб,яъни фақат уларнинг ортидан юрмайдилар. Маъна виятга келажакни, истиқболни илгарилаб акс этти риш — ижодий инъикос хусусияти хосдир. Бу ерда ба мисоли бир тоғнинг чўққисига чиққанингиздан сўнгундан анча узоқликда бўлган, яна ҳам улуғворроқ,бошқа тоғнинг қиёфаси кўринганидек ҳолат юз бера ди. «Учар гилам», «Ойнаи жаҳон» тўғрисидаги қадимий афсоналар ҳозирги самолёт ва телевизорларнинг ўзигахос башорати эмасмиди? Шу боисдан ҳам маънавият,унинг турли-туман шаклларининг фақат ўтмиш билан ўралашиб қолмасликлари, ҳатго, шу куннинг муаммо лари билан ҳам меьёрида шуғулланиб, кўпроқ, истиқ болга йўналган бўлишлари ўта муҳимдир. Жамият эсамаънавият ахли учун бундай фаолиятнинг зарур ша роитларини яратиб бермоғи даркор.
Юқоридагилардан қуйидаги муҳим хулоса келибчиқади: маънавият ҳаётимизда қанчалик жиддий аҳа мият касб этмасин, уни биз қанчалик фаол таркибқилмайлик, барибир, одамлар фақат шунинг ўзидан гина юксак ақл-заковат, ижодий тафаккур соҳибибўлиб қолмайдилар. Бутун инсоният тарихи бунданёрқин далолат бермоқда. Кддимий даврлардан бош лаб қанчадан-қанча доно фикрлар, қимматли таъли мотлар яратилган бўлишига қарамай улар ҳанузгачатўла-тўкис рўёбга чиқа олмаётирлар... Демак, гап уёки бу доно фикр, қимматли таълимотнинг фақатмавжудлигидагина эмас. Уларни рўёбга чиқарувчишарт-шароитларнинг жамиятда муҳайё эканлиги ҳамбу ерда ҳал қилувчи аҳамиятга эгадир. Бизнинг во қелигимиз хусусида айтадиган бўлсак, у ҳолда, шуниалоҳида эътиборга олмоқ зарур: кишилар жамиятдашундай бир ижтимоий вазиятга қўйилмокдари ло зим-ки, уларнинг аклли, доно, заковатли бўлишданбошқа ҳеч қандай иложлари қолмасин. Бунинг, ҳо зирча, иқтисодий соҳада бозор муносабатларини,сиёсий ҳаётда эса демократияни қарор топтиришданўзга йўли йўқ. Кўриниб турибдики, бу ердаги ҳариккала ҳолатда ҳам одамлар турмушининг фаровон лиги, эркинликлари даражаси уларнинг ўзларигагинабоғлиқ. Бозор ҳам, демократия ҳам одамлардагимаънавий маданиятнинг юксак савияда бўлишлигиниҳаёт тақозосининг ўзига айлантириб қўймоқца.
Мустақил Ўзбекистонда, мамлакат ПрезидентиИ. А. Каримов раҳбарлигида, амалга оширилаётгансиёсат маънавиятнинг ижтимоий тараққиётдаги ўрнива аҳамиятини айни мана шу мазмунда тушунишгаасосланган фалсафий қоидалар негизида қурилган.
Мамлакатимиз йўлбошчисининг фикрича: «Халқ нинг маънавияти ва маданияти, унинг ҳақиқий тарихива ўзига хослиги қайта тикланаётганлиги жамиятимизниянгилаш ва тараққий эттириш йўлида муваффақиятли