Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

TX=TX_i * N yoki AX=AX_i * N

TX – yaxshilashlarni tiklash xarajatlari;

AX – yaxshilashlarni almashtirish xarajatlari;

TX_i – i-chi qiyosiy birlikka to‘g‘ri keladigan tiklash xarajatlari;

AX_I - i-chi qiyosiy birlikka to‘g‘ri keladigan almashtirish xarajatlari;

N – qiyosiy birliklar soni.

i-chi qiyosiy birlikka to‘g‘ri keladigan tiklash yoki almashtirish xarajatlari o‘xshash yaxshilashlarning qurilish qiymati haqidagi bozor ma’lumotlariga ko‘ra yoki tiklash qiymatining yaxlitlangan ko‘rsatkichlari to‘plamlaridan foydalangan holda, tegishli tuzatishlar kiritish yo‘li bilan hisoblanadi.

YAxshilashlarni tiklash qiymati yoki almashtirish qiymatini komponentlarga ajratish usuli bilan hisoblash qurilish-montaj ishlarining umumiy hajmini yirik komponentlarga (masalan, tuproq ishlari, poydevorlar, devorlar) ajratishdan iborat. Mazkur usulga muvofiq bir yoki bir nechta asosiy komponentlarni yaratish xarajatlari hisoblanadi va ularning foiz hisobidagi ulushi aniqlanadi, mazkur ulushga muvofiq yaxshilashning umumiy qiymati hisoblab chiqariladi.

YAxshilashlarni tiklash qiymati yoki almashtirish qiymatini ayrim narxlar usuli bilan hisoblash baholanayotgan ob’ektni tiklash (almashtirish) uchun to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita xarajatlarni mufassallashtirilgan hisoblashdan iboratdir. Qo‘llanilayotgan narxlarning turiga qarab ayrimlar narxlar usulining quyidagi tur xillari farqlanadi:

hisoblash joriy narxlarda amalga oshirilganda resursli usul;

hisoblash bazis (muayyan yildagi) narxlarda amalga oshirilganda bazisli-indeksli usul.

Resursli usuldan foydalanganda baholovchi:

baholanayotgan yaxshilashni qurishga asosiy qurilish materiallari, qurilmalar va jihozlar sarfini aniqlaydi;

mintaqada qurilish materiallari bilan ulgurji va mayda ulgurji savdo ma’lumotlariga ko‘ra qurilish materiallari, qurilmalar va jihozlarning joriy qiymatini hisoblaydi;

boshqa to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita xarajatlarni hisoblaydi;

yaxshilashlarni tiklash qiymati (almashtirish qiymati)ni to‘g‘ridan-to‘g‘ri va bilvosita xarajatlar yig‘indisi sifatida hisoblaydi.

Joriy narxlarda tuzilgan loyiha-smeta hujjatlari mavjud bo‘lgan taqdirda, mazkur hujjatlarning ma’lumotlaridan ular tuzilgan sanadan baholash sanasiga qadar narxlarning o‘zgarishini hisobga olgan holda foydalaniladi.

Bazisli-indeksli usulni qo‘llanishi:

loyiha-smeta hujjatlarining bazis narxlardagi ma’lumotlaridan foydalanishni;

bazis narxlardan joriy narxlarga qayta hisoblash koeffitsientlari (indekslari)ni qo‘llashni nazarda tutadi.

YAxshilashlarni tiklash qiymati yoki almashtirish qiymatini analoglar usuli bilan hisoblash o‘xshash yaxshilashlarni qurish xarajatlariga doir axborotdan foydalanishga hamda texnik tavsiflarga ko‘ra baholash ob’ektining analogdan farqlariga qarab va qurilish vaqtiga qarab mazkur axborotga tuzatishlar kiritishga asoslanadi.

Tadbirkor daromadi qiymatini analoglar usuli bilan hisoblash analoglarning bozor qiymatidan yaxshilashlarni yaratish xarajatlari va er uchastkasiga bo‘lgan mulkiy huquqlar qiymatini ayirish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Tadbirkor daromadi qiymatini ekspertiza so‘rovi usuli bilan hisoblash baholash ob’ektiga investitsiyalash tavakkalchiliklari xususida investorlar o‘rtasida so‘rov o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Tadbirkor daromadi qiymatini kiritilgan xarajatlar usuli bilan hisoblash baholash ob’ektiga investitsiyalar bilan bog‘liq bo‘lgan kiritilgan xarajatlarni baholashga asoslanadi. Bunda kiritilgan xarajatlar deganda shartli ravishda hisoblanadigan xarajatlar (masalan, mazkur pul summasiga, agar u baholash ob’ektiga investitsiyalanmaganda, olinishi mumkin bo‘lgan foizlar) tushuniladi.

Yig‘ilgan eskirish qiymati iqtisodiy yosh usuli bilan quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

E_y=(HYO/IXM)*YAQ, bu erda:

E_y – yig‘ilgan eskirish;

HYO – yaxshilashlarning haqiqiy yoshi;

IXM – iqtisodiy xizmat muddati;

YAQ – yaxshilashlar qiymati.

Yig‘ilgan eskirish qiymatini bozor ekstraksiyasi usuli bilan hisoblash uchun baholovchi:

haqiqiy yosh jihatidan baholash ob’ekti bilan muvofiq keladigan analoglarni tanlaydi;

har bir analog uchun er uchastkasiga bo‘lgan mulkiy huquqlar qiymatini aniqlaydi;

har bir analog uchun yaxshilashlar qiymatini sotuv narxlaridan er uchastkasiga bo‘lgan mulkiy huquqlar qiymatini ayirish yo‘li bilan aniqlaydi;

har bir analog uchun yaxshilashlarni tiklash qiymati yoki almashtirish qiymatini hisoblaydi;

analoglar uchun yig‘ilgan eskirish qiymatini yaxshilashlarni tiklash qiymati (almashtirish qiymati) va yaxshilashlarning sotuv narxidan ajratilgan qiymati o‘rtasidagi farq sifatida aniqlaydi;

har bir analog uchun yig‘ilgan eskirish qiymatini foiz hisobida, yig‘ilgan eskirish qiymatini yaxshilashlarni tiklash qiymati yoki almashtirish qiymatiga bo‘lish yo‘li bilan aniqlaydi;

baholash ob’ektining yig‘ilgan eskirishi qiymatini foiz hisobida barcha analoglar bo‘yicha yig‘ilgan eskirishning o‘rtacha o‘lchangan qiymati sifatida hisoblaydi.

Yig‘ilgan eskirish qiymati ajratish usuli bilan quyidagi formula bo‘yicha hisoblanadi:

E_y=E_jis+E_funk+E_yuz, bu erda:

E_jis – jismoniy eskirish;

E_funk – funksional eskirish;

E_yuz – yuzaki (iqtisodiy) eskirish.

Ajratish usulidan bozor ekstraksiyasi usuli yoki iqtisodiy yosh usulini qo‘llash uchun zarur axborot bo‘lmaganida foydalaniladi.

Jismoniy eskirish yoshini aniqlashda baholovchi bartaraf etib bo‘ladigan jismoniy eskirish va bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirishni hisoblaydi.

Qoida tariqasida, yaxshilashlardan qoniqarsiz foydalanilganda vujudga keladigan bartaraf etib bo‘ladigan jismoniy eskirish qiymati yaxshilashning normal foydalanish tavsiflarini tiklash xarajatlari asosida hisoblanadi.

Bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish qiymati jismoniy eskirishni aniqlashga doir normativ hujjatlardan foydalanish asosida, xizmat muddati uzoq va qisqa elementlar bo‘yicha alohida hisoblanadi.

Xizmat muddati, qoida tariqasida, yaxshilashning xizmat muddatiga teng bo‘lgan xizmat muddati uzoq elementlar bo‘yicha bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish qiymatini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish darajasi yaxshilash haqiqiy yoshining uning umumiy jismoniy xizmati (foydalanish normativ muddati)ga nisbati sifatida hisoblanadi;

eskirishni hisoblash bazasi elementning tiklash qiymati (almashtirish qiymati) bilan uning bartaraf etib bo‘ladigan jismoniy eskirishi va xizmat muddati qisqa elementlarning qoldiq tiklash qiymati yig‘indisi o‘rtasidagi farq sifatida hisoblanadi;

bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish qiymati eskirish darajasining eskirishni hisoblash bazasiga ko‘paytmasi sifatida hisoblanadi.

Xizmat muddati qisqa elementlar, ya’ni yaxshilashning xizmat muddati mobaynida vaqti-vaqti bilan almashtirishni talab etadigan elementlar bo‘yicha bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish qiymatini hisoblash quyidagi tartibda amalga oshiriladi:

bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish darajasi elementlar haqiqiy yoshining ularning umumiy jismoniy xizmati (foydalanish normativ muddati)ga nisbati sifatida hisoblanadi;

eskirishni hisoblash bazasi elementning tiklash qiymati (almashtirish qiymati) bilan uning bartaraf etib bo‘ladigan jismoniy eskirishi o‘rtasidagi farq sifatida hisoblanadi;

bartaraf etib bo‘lmaydigan jismoniy eskirish qiymati eskirish darajasining eskirishni hisoblash bazasiga ko‘paytmasi sifatida hisoblanadi.

Xizmat muddati qisqa elementlardan foydalanish muddatlari turli ahamiyatga molik binolar va inshootlarni ta’minlash va ulardan foydalanishga doir tegishli ma’lumot materiallari bo‘yicha olinadi.

Funksional eskirish qiymatini aniqlashda baholovchi bartaraf etib bo‘ladigan funksional eskirish va bartaraf etib bo‘lmaydigan funksional eskirishni hisoblaydi. YAxshilash ayrim elementlarining yo‘qligi, etarli emasligi yoki keragidan ortiqligiga qarab funksional eskirishning quyidagi tiplari hisoblanadi:

yaxshilashlar bozorning hozirgi talablariga muvofiqligining muqarrar omili sanalgan elementning yo‘qligi bilan bog‘liq va mavjud yaxshilashlarda etishmayotgan elementni o‘rnatish xarajatlari bilan baholash sanasidagi yangi qurilishda mazkur elementni yaxshilashlarga o‘rnatish xarajatlari o‘rtasidagi farqqa teng bo‘lgan bartaraf etib bo‘ladigan funksional eskirish;

yaxshilashlar bozorning hozirgi talablariga muvofiqligining muqarrar omili sanalgan elementning yo‘qligi bilan bog‘liq va sof operatsion daromad yo‘qotishlarining joriy qiymatlari bilan yaxshilash elementining yo‘qligi bilan bog‘liq har qanday xarajatlar yig‘indisiga teng bo‘lgan bartaraf etib bo‘lmaydigan funksional eskirish;

ko‘chmas mulk ob’ektining iste’mol xossalarini pasaytiradigan yaxshilashlar elementining keragidan ortiqligi bilan belgilangan va mazkur elementni uning jismoniy eskirishini hisobga olgan holda tiklash qiymati va uni demontaj qilish xarajatlarining qaytariladigan materiallar qiymati chegirib tashlangan yig‘indisiga teng bo‘lgan bartaraf etib bo‘ladigan funksional eskirish;

ko‘chmas mulk ob’ektining iste’mol xossalarini pasaytiradigan yaxshilashlar elementining keragidan ortiqligi bilan belgilangan va mazkur elementni uning jismoniy eskirishini hisobga olgan holda tiklash qiymati, sof operatsion daromad yo‘qotishlarining joriy qiymatlari va yaxshilashning keragidan ortiq elementi mavjudligi tufayli qilingan xarajatlar bilan mazkur element mavjudligi bilan bog‘liq iqtisodiy samaraning joriy qiymati o‘rtasidagi farqqa teng bo‘lgan bartaraf etib bo‘lmaydigan funksional eskirish;

yaxshilashlarning foydalanishga yaroqli bo‘lgan, lekin bozorning hozirgi talablariga muvofiq kelmaydigan elementlarini almashtirish yoki modernizatsiya qilishni talab etadigan bartaraf etib bo‘ladigan funksional eskirish. YAxshilashlarning almashtirilayotgan yoki modernizatsiya qilinayotgan elementlarining ularning jismoniy eskirishi chegirib tashlangan qiymati, mazkur elementni demontaj qilishning qaytariladigan materiallar qiymati chegirib tashlangan xarajatlari va mavjud yaxshilashlarda etishmayotgan elementlarni o‘rnatish xarajatlari bilan baholash sanasidagi yangi qurilishda mazkur elementni yaxshilashlarga o‘rnatish xarajatlari o‘rtasidagi farq yig‘indisi sifatida hisoblanadi;

yaxshilashlarning foydalanishga yaroqli bo‘lgan, lekin bozorning hozirgi talablariga muvofiq kelmaydigan elementlarini almashtirish yoki modernizatsiya qilishni talab etadigan va sof operatsion daromad yo‘qotishlarining joriy qiymatlari bilan yaxshilashlarning ma’naviy eskirgan elementlari mavjudligi tufayli qilingan xarajatlar yig‘indisiga teng bo‘lgan bartaraf etib bo‘lmaydigan funksional eskirish.

Tashqi (iqtisodiy) eskirish qiymati, mavjud axborot xususiyatiga qarab, quyidagi usullardan biri bilan hisoblanadi:

juft ma’lumotlarni tahlil qilish usuli bilan;

ijaraga oid zararlarni kapitallashtirish usuli bilan.

Tashqi eskirishni juft ma’lumotlarni tahlil qilish usuli bilan hisoblashda baholovchi ko‘chmas mulk ob’ektlarining sotuvlariga doir axborotni tashqi eskirishga ega bo‘lgan ko‘chmas mulk ob’ektlari va tashqi eskirishga ega bo‘lmagan ko‘chmas mulk ob’ektlarining narxlarini taqqoslash yo‘li bilan tahlil qiladi.

Tashqi eskirishni ijaraga oid zararlarni kapitallashtirish usuli bilan hisoblashda baholovchi:

ijaraga oid zararlarni aniqlash uchun bozor ma’lumotlarini tahlil qiladi;

baholash ob’ekti qiymatining pasayishini ijaraga oid zararlarni kapitallashtirish yo‘li bilan hisoblaydi;

hisoblangan qiymatning pasayishini baholash ob’ektining elementlari – er uchastkasi va yaxshilashlar o‘rtasida taqsimlaydi.

Agar baholovchi ijaraga oid zararlar o‘zgarmas xususiyatga ega bo‘lishini prognoz qilgan bo‘lsa, ularni kapitallashtirish to‘g‘ridan-to‘g‘ri kapitallashtirish usuli bilan amalga oshiriladi.

Agar baholovchi ijaraga oid zararlar vaqtinchalik xususiyatga ega bo‘lishini prognoz qilgan bo‘lsa, ularni kapitallashtirish pul oqimlarini diskontlash usuli bilan amalga oshiriladi.

Baholash natijalarini, qo‘llanilgan baholash yondashuvlarini muvofiqlashtirish va baholash ob’ektining yakuniy qiymatini aniqlash

Baholash natijalarini muvofiqlashtirish – baholashning turli yondashuvlari yordamida olingan natijalarni o‘lchash va taqqoslash yo‘li bilan baholash ob’ektining yakuniy qiymatini aniqlash quyidagi usullardan biri bilan amalga oshiriladi:

mantiqiy muvofiqlashtirish usuli bilan. U baholovchi amalga oshiradigan tahlil asosida, barcha muhim parametrlarni hisobga olgan holda taqqoslama o‘lchovlarni tanlashdan iborat. Baholovchi ustun yondashuvni aniqlaydi, qolgan yondashuvlarning natijalaridan esa ustun yondashuv yordamida olingan natijani tekshirish va unga tuzatish kiritish uchun foydalaniladi;

matematik o‘lchash usuli bilan. Bunda turli baholash yondashuvlari bilan olingan natijalarning taqqoslama o‘lchovlarini aniqlash uchun bir nechta mezonlardan foydalaniladi va ularning yordamida qo‘llanilgan hisoblash usulining afzalliklari yoki kamchiliklari konkret ob’ektni baholash xususiyatlarini hisobga olgan holda tavsiflanadi.

Taqqoslama o‘lchovlarni aniqlashda baholovchi quyidagi asosiy omillarni tahlil qilishi lozim:

tahlil va hisoblashlarga asos bo‘lgan axborotning ishonchliligi va etarliligini;

foydalanilgan hisoblash usullari mavjud bozor axborotiga muvofiqligini;

baholash yondashuvi hisoblanayotgan qiymat turi, baholash maqsadi va baholash natijalaridan foydalanish mo‘ljaliga muvofiqligini;

baholash yondashuvi baholash ob’ektiga o‘xshash ob’ektlarning odatdagi xaridorlari va sotuvchilari motivatsiyasini aks ettirishga qodirligini;

baholash ob’ekti tipiga va undan foydalanish xususiyatiga muvofiqligini;

baholash yondashuvi bozor kon’yunkturasini hisobga olishga qodirligini.

Baholash ob’ekti qiymatining yakuniy miqdori quyidagi formula bo‘yicha aniqlanadi:

bu erda:

K_yak – baholash ob’ektining yakuniy qiymati;

K_xar, K_dar, K_qiyos – tegishincha xarajatga oid, daromadga oid va qiyosiy yondashuvlar bilan aniqlangan qiymatlar;

S₁, S₂, S₃ – har bir baholash yondashuvi uchun tanlangan tegishli taqqoslama o‘lchovlar.

Bunda quyidagi shart bajarilishi lozim:

Baholash to‘g‘risida hisobot tuzish

Ko‘chmas mulk qiymatini baholash to‘g‘risidagi hisobot tuzilish jihatidan quyidagi asosiy bo‘limlarni o‘z ichiga olishi lozim:

titul varag‘i;

mundarija;

umumlashtiruvchi qism (ilova xat);

baholashga oid vazifa hamda asosiy faktlar va xulosalar;

baholash ob’ektining tavsifi;

baholash ob’ekti bozorining tahlili;

eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlili;

baholash yondashuvlari va usullarining tanlanishi va qo‘llanilishi tavsifi;

baholash ob’ektining yakuniy qiymatini aniqlash;

ilovalar.

60. 
    Baholash to‘g‘risidagi hisobotning titul varag‘ida quyidagilar ko‘rsatiladi:
    

baholash to‘g‘risidagi hisobotning ro‘yxatga olish raqami;

baholash ob’ektining nomi va manzili;

aniqlanayotgan qiymat turi;

baholash sanasi;

baholash to‘g‘risidagi hisobot tuzilgan sana;

buyurtmachi va baholovchining nomi.

Mundarijada baholash to‘g‘risidagi hisobotning sahifalar raqamlari ko‘rsatilgan barcha bo‘limlari va kichiq bo‘limlari sarlavhalari sanab o‘tiladi.

Ilova xat muxtasar shaklda tuziladi va quyidagi ma’lumotlarni o‘z ichiga olishi lozim:

xat raqami va sanasini;

baholanayotgan mulkiy huquqlar ko‘rsatilgan baholash ob’ektining nomini;

baholash ob’ektining manzili (joylashgan eri)ni;

baholashni amalga oshirish uchun asosni;

baholash maqsadini;

baholash sanasini;

baholanayotgan qiymat turini;

eng muhim farazlar va cheklovchi shartlarni;

baholash natijasini;

baholovchi tashkilot rahbarining imzosini.

“Baholashga oid vazifa hamda asosiy faktlar va xulosalar” bo‘limi amalga oshirilgan baholashning asosiy qoidalari bilan baholash to‘g‘risidagi hisobotdan foydalanuvchini qisqacha tanishtirish uchun mo‘ljallangan. Ushbu bo‘limda quyidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi:

baholash ob’ektining qisqacha tavsifi;

baholashni amalga oshirish uchun asos;

baholovchi tashkilot va baholash ob’ektini baholashda ishtirok etgan baholovchilar haqida qisqacha ma’lumotlar;

buyurtmachi haqida qisqacha ma’lumot;

baholash sanasi;

baholash to‘g‘risida hisobot tuzilgan sana;

baholash maqsadi va baholash natijalaridan foydalanish mo‘ljali;

aniqlanayotgan qiymat turi;

bo‘sh turgan deb qaraladigan er uchastkasidan va yaxshilashlar mavjud bo‘lgan er uchastkasidan eng samarali foydalanish xususida chiqarilgan xulosalar;

er uchastkasiga bo‘lgan mulkiy huquqlar qiymati;

baholash ob’ektining baholashga nisbatan xarajatga oid yondashuv bilan aniqlangan qiymati;

baholash ob’ektining baholashga nisbatan daromadga oid yondashuv bilan aniqlangan qiymati;

baholash ob’ektining baholashga nisbatan qiyosiy yondashuv bilan aniqlangan qiymati;

baholash ob’ektining yakuniy qiymati;

baholash milliy standartlari talablariga muvofiqlik haqida bayonot;

baholashni bajarishda qabul qilingan farazlar va cheklovchi shartlar;

foydalanilgan axborotlar ro‘yxati;

baholovchi mazkur bo‘limga kiritishni lozim deb topgan qo‘shimcha axborot.

“Baholash ob’ektining tavsifi” bo‘limi baholash ob’ekti va uni qurshagan muhitning sifat va miqdor jihatlarini tavsiflash uchun mo‘ljallangan va quyidagi axborotni o‘z ichiga oladi:

baholash ob’ekti tarkibi (er uchastkasi hamda baholash ob’ekti tarkibidagi yaxshilashlar);

baholash ob’ektining vazifasi va undan joriy foydalanish;

baholash ob’ekti mulkdorining rekvizitlari;

baholash ob’ektiga bo‘lgan mavjud va baholanayotgan huquqlar (shu jumladan er uchastkasiga bo‘lgan huquq) tavsifi mazkur ob’ektga boshqa shaxslar huquqlarining yuklanishi va cheklashlar ko‘rsatilgan holda;

er uchastkasining tavsifi, shu jumladan uning maydoni va shakli, muhandislik-geologik, gidrogeologik, topografik tavsiflari, shuningdek foydalanish ruxsat etilgan erlar toifasi, muhandislik kommunikatsiyalarining mavjudligi va tarkibi, obodonlashtirish elementlarining mavjudligi va tarkibi, to‘siqlar;

yaxshilashlar tavsifi, shu jumladan imoratlar solish davri, hajmiy-rejalashtirish va konstruktiv tavsiflar (qurilish hajmi, umumiy maydon, uning foydalanish maqsadiga ko‘ra taqsimlanishi, imoratning necha qavatliligi, asosiy konstruktiv elementlar va ularning holati tavsifi);

agar baholash ob’ekti tutash qurilgan xona yoki binoning bir qismi bo‘lsa, butun binoga va baholanayotgan xonalarga, shu jumladan ularning binodagi o‘rniga tavsif beriladi;

baholash ob’ekti joylashgan erning transportda qatnash jihatidan qulaylik, infratuzilmaning rivojlanish darajasi, atrofdagi imoratlar, hududning nufuzlilik darajasi, baholash ob’ekti joylashgan erning jalb qiluvchanligiga ta’sir etuvchi boshqa omillar ko‘rsatilgan tavsifi.

Bo‘lim baholash ob’ekti ko‘chmas mulk bozorining muayyan segmentiga mansubligi xususida chiqarilgan xulosani o‘z ichiga olishi lozim.

Bo‘limda keltiriladigan ko‘rsatkichlar ro‘yxati baholanayotgan ko‘chmas mulk tipiga qarab baholovchi tomonidan to‘ldiriladi yoki o‘zgartiriladi.

“Baholash ob’ekti bozorining tahlili” bo‘limiga baholash ob’ekti qiymatining hajmiga ta’sir etadigan bozordagi vaziyat omillarining quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha tahlili kiritiladi:

umumiy iqtisodiy vaziyatning va mintaqadagi ijtimoiy-iqtisodiy vaziyatning qisqacha tavsifi, bunda yalpi ichki mahsulot hajmi, iqtisodiyot asosiy tarmoqlarining ishlab chiqarish hajmlari, mintaqa iqtisodiyotining tuzilishi, iste’mol narxlari indeksi, aholi daromadlari darajasi kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi;

mintaqa ko‘chmas mulk bozorining tahlili, bunda ayrim turdagi ko‘chmas mulk, shu jumladan er uchastkalari taklifi (talab) hajmi va dinamikasi, bozorning ochiqlik darajasi va sig‘imi, ko‘chmas mulk bozori ishtirokchilarining tavsifi, ko‘chmas mulk bozori hokimiyat organlari tomonidan tartibga solinishi, qurilish tarmog‘idagi narxlar darajasi kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi;

baholash ob’ekti bozorning qaysi segmentiga mansub deb topilgan bo‘lsa, shu segment tahlili. Bunda tahlil qilinayotgan ko‘chmas mulk bozorida baholash sanasida yuzaga kelgan vaziyat va tendensiyalar aks ettiriladi. Tahlil, qoida tariqasida, uch yo‘nalish: talab, taklif, talab va taklifning o‘zaro aloqasi yo‘nalishlarida amalga oshiriladi va bunda mazkur turdagi ko‘chmas mulk uchun muhim bo‘lgan belgilarga ko‘ra segmentning taqsimlanishi, talab, taklif va bitimlar faolligining tavsifi, segmentdagi narxlar (ijara stavkalari) dinamikasi kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi;

agar baholash ob’ekti ishlab chiqarish ko‘chmas mulki bo‘lsa, bo‘limga tarmoq tavsifi kiritiladi va bunda ishlab chiqarish hajmi va tarmoq tuzilishi, bozorning asosiy ishtirokchilari, tarmoqning rivojlanish imkoniyatlari kabi ko‘rsatkichlar tahlil qilinadi.

Bo‘limda keltiriladigan ko‘rsatkichlar ro‘yxati baholashga oid vazifa shartlari va baholanayotgan ko‘chmas mulk tipiga qarab baholovchi tomonidan to‘ldiriladi yoki o‘zgartiriladi.

66. 
    “Eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlili” bo‘limi:
    

bo‘sh turgan deb qaraladigan er uchastkasidan eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlilining;

yaxshilashlar mavjud bo‘lgan er uchastkasidan eng maqbul va eng samarali foydalanish tahlilining tavsifini o‘z ichiga oladi.

Bo‘lim baholash ob’ektidan joriy va eng samarali foydalanishda uning bozordagi o‘rni, odatdagi xaridor, ochiq bozorda mazkur turdagi ko‘chmas mulk ekspozitsiyasining o‘rtacha bozor davri va ob’ektdan bo‘lg‘usi foydalanishning ehtimol tutilgan xususiyatiga doir xulosalarni o‘z ichiga olishi lozim.

“Baholash yondashuvlari va usullarining tanlanishi va qo‘llanilishi tavsifi” bo‘limida quyidagilar keltiriladi:

baholash yondashuvlari va usullariga qisqacha sharh;

qo‘llanilgan baholash yondashuvlari va usullarining tanlanishi va asoslanishi yoki biron-bir baholash yondashuvidan foydalanishdan voz kechishni asoslash;

hisoblashlar va baholash ob’ekti qiymatini aniqlash tartibi.

“Baholash ob’ektining yakuniy qiymatini aniqlash” bo‘limi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

foydalanilgan baholash yondashuvlari doirasida olingan natijalarni muvofiqlashtirish tartibi va usullarining qisqacha tavsifini;

natijalarni tafovut nuqtai nazaridan tekshirish, olingan tafovutlar sabablarining tahlilini;

natijalarni muvofiqlashtirish usulining tanlanishini asoslashni;

qo‘llanilgan baholash yondashuvlarining yaroqliligi, aniqligi va asosliligiga nisbatan muhimlik mezonlari tavsifini;

baholash ob’ektining yakuniy qiymatini aniqlashni.

“Ilovalar” bo‘limi quyidagilarni o‘z ichiga oladi:

baholash jarayonida foydalaniladigan hujjatlar (yoki ularning nusxalari)ni;

baholash ob’ektining fotosuratlarini (zarur holda);

baholash faoliyati bilan shug‘ullanish huquqini beradigan litsenziya nusxasini;

baholash to‘g‘risida hisobotni tayyorlashda ishtirok etgan baholovchilar malaka sertifikatlarining nusxalarini;

baholovchi tashkilotning fuqarolik javobgarligini sug‘urtalash bo‘yicha sug‘urta polisi nusxasini;

boshqa ma’lumotlarni.

Baholash to‘g‘risidagi hisobotning pirovard tuzilishi (bo‘limlar va kichiq bo‘limlar soni va ularning ketma-ketligi tartibi, ularning nomi) va hajmi baholovchi tomonidan baholash ob’ektining xususiyati, baholash maqsadlari, baholash haqidagi hisobotning ehtimol tutilgan foydalanuvchisi hamda qonun hujjatlarining talablariga qarab belgilanadi.

10. Xususiylashtirish maqsadida davlat tasarrufidagi uy-joy fondini baholash asoslari (11-sonli MBMS)

11. Soliqqa tortish maqsadida ko’chmas mulk qiymatini baholash asoslari (12-sonli MBMS)

12. Mashina va uskunalar qiymatini baholash asoslari (№15 –sonli MBMS)