Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги наманган муҳандислик-педагогика институти

Шаҳар транспорт тармоги
Шаҳар микротуманлари ёки йирик транспорт узелларидаги катта йўловчилар оқими йўловчи йўллари ёки маршрутларини ташкил этиш асоси бўлиб, улар биргаликда шаҳар транспорт тармогини ташкил этади.
Мавжуд йирик шаҳарларда йўловчиларга хизмат қилувчи шаҳар транспорти турлари (метро, трамвай, тролейбус ва автобус) ичида энг кўп тарқалгани автобус транспортидир.
Йўловчилар ташувчи транспортларнинг у ёки бу турини қўллаш, энг аввало, унинг ташиш хусусияти, бошлангич капитал харажатлар миқдори ва ташиш таннархига боглиқдир. Йирик шаҳарларда йўловчилар ташиш транспортининг барча турларидан фойдаланиш мақсадга мувофиқ бўлади. Бунда улар ишини мувофиқлаштириш ва ташиш ишларини уларнинг техник-эксплуатацион кўрсаткичларига кўра тақсимлаш лозим бўлади (9-жадвал).
Техник-эксплуатацион кўрсаткичларига кўра йўловчилар транспорти ҳар қайси турининг энг оқилона ишлатилиш жойлари бор.
Жуда катта қувватли йўловчилар оқими мавжуд бўлганида, айниқса, марказий жойларда ер усти транспорти ишини енгиллаштиришда метронинг хизмати беқиёсдир; метронинг бир йўналиши соатига 50-60 минг кишилик йўловчилар оқимига хизмат қила олади.
Трамвай муҳим аҳамиятли, катта қувватли йўловчилар оқимига хизмат қилади; метро йўналишининг давоми сифатида шаҳар туманларини шаҳар атрофи билан боглашда кўпинча трамвайдан фойдаланилади; бир трамвай йўли, ундаги вагонлар сонига кўра, соатига 15-18 минг йўловчиларга хизмат қила олади. Суткасига камида 5 минглик йўловчилар оқими бўлгандагина трамвай йўлларини кўриш мақсадга мувофиқдир.
Троллейбус йўловчилар оқими кам бўлмаган ҳолларда трамвайни шаҳарнинг асосий йўналишларида алмаштиришда ҳамда шаҳарни унинг атрофи билан бирлаштиришда қўлланилади; бир троллейбус йўли соатига 5-9 минглик йўловчилар оқимига хизмат этиши мумкин.
9-жадвал
Турли хилдаги шаҳар йўловчи транспортининг асосий
техник-эксплуатацион кўрсаткичлари

Транспорт тури	Афзалликлари	Камчиликлари
Автобус	Манёврчанликнинг яхшилиги, янги маршрутларни тез очиш ва борларини ўзгартириш имконияти. Кўп ва оз миқдорли ташишларни зудлик билан ташкил эта олишлик. Бошлангич капитал харажатларнинг нисбатан камлиги	Жорий эксплуатацион ҳаражатларнинг нисбатан катталиги. Заҳарли ишлатилган газларни чиқариши. Конструкциясининг (айниқса двигателнинг) нисбатан мураккаблиги сабабли ишдаги ишончлигининг камроқлиги.
Троллейбус	Бошлангич капитал харажатларнинг камлиги (аммо авботусдан кўп). Ҳаракатнинг шовқинсизлиги, жадал тезлана олиши, алоқа тезлигининг нисбатан катталиги	Ҳаводаги контакт сим қурилмаларининг мураккаблиги (айниқса кесишиш жойлари, стрелкаларда). Манёврчанликнинг автобусга нисбатан камлиги (контакт сим шахобчаларининг борлиги сабабли)
Трамвай	Ташиш хусусиятининг катталиги. Йўловчилар оқими кўп бўлганда жойларда ташиш таннархининг арзонлиги. Бошқаришнинг оддийлиги	Маневрчанликнинг камлиги. Ҳаракатдаги шовқиннинг кўплиги. Бошлангич капитал харажатларнинг анча катталиги.
Метро	Ташиш хусусиятининг энг катталиги. Алоқа тезлигининг энг катталиги. Ҳаракат мунтазамлигининг юқорилиги (тўсиқлар йўқлиги). Ҳаракат хавфсизлигининг энг катталиги	Бошлангич капитал харажатларнинг жуда катталиги.

Автобуслар шаҳарнинг марказий худудларидаги қисқа масофали қатновларда метро, трамвай ва троллейбус йўналишларига қўшимча, яъни мазкур маршрутларни янада тўлдириш мақсадида ишлатилади. Йўловчилар транспортининг бошқа турлари бўлмаган ёки йўловчилар оқими кичик жойларда мустақил автобус маршрутлари хизмати ташкил этилади; шаҳар билан шаҳар атрофи йўловчи алоқаларини ўрнатишда автобус хизматининг алоҳида ўрни бор. Бунда бир автобус йўли соатига 5-7 минг йўловчиларга ва параллел ҳаракатларда эса 10 минг йўловчига хизмат қилиши мумкин.