Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

 
Kompyuterda testdan o'tkazish boshqa holatlarga nisbatan bir qator inkor 
etilmaydigan afzalliklarga ega:
 - turli xil ko'rinishlardan foydalanish (rasmlar, film qismlari, kompyuter modellari va 
boshqalar); 
- Kompyuterda imtihon topshirish mustaqil ishlashga undaydi va bu bilim
diagnostikasi qiymatini oshiradi; 
- Faoliyat strategiyasining individual xususiyatlarini baholash mumkin, chunki u 
shaxsiy xususiyatlarning ta'sirini kamaytiradi; 
- Turli tadqiqotchilar tomonidan olingan eksperimental ma'lumotlarni solishtirish 
mumkin bo'ladi; 
- Ma'lumotlarning o'zboshimchalik bilan oʻzgartirishning oldi olingan va murakkab 
jarayonlarda ishlashi avtomatlashtirilgan boʻladi; 

---

216 
- Katta massivlar uchun tezkor natijalarni tezda olish qobiliyati mavjud boʻlib, 
ma'lumotlarni saqlash va solishtirish imkoniyati bor; 
- diagnostika va toʻgʻrilash vazifalari osongina birlashtiriladi; 
- taqlid kabi shakllardan foydalanish mumkin bo'ladi,masalan mashqlar vaziyatini 
tahlil qilish,simulyatorlar bilan ishlash kabilardir. 
Kompyuterli test tizimini boshqarishning asosiy talablari: 
- Test savollari va ularga javoblar aniq bo'lishi kerak. Kompyuter sinovlaridagi 
vazifalar matni (savol va javob) qisqa boʻlishi kerak. Koʻpchilik ishlatadigan so'zlarni, 
belgilarni, grafikalarni ehtiyotkorlik bilan tanlash zarur. Bu belgilangan vazifaning 
mazmunini maksimal ravshanligiga erishish demakdir. To'liq so'zlarni takrorlashni, 
kamdan-kam ishlatiladigan so'zlarni, shuningdek o'quvchilarga noma'lum bo'lgan 
belgilarni, mantiqiy qiyin bo'lgan xorijiy so'zlarni ishlatilishini oldini olish zarur; 
- Kompyuter sinovidan foydalanish oson bo'lishi kerak. Ekranda minimal nazorat qilish 
tugmalari joylashtirilishi va bu oʻquvchining ma’lum ko'rsatmalarga ega bo'lishini 
ta’minlashi lozim. Oʻquvchining xatti-harakati faqat kerakli vaqtda kerakli joyda 
namoyon bo'lishi maqsadga muofiq hamda uni ekrandan doimiy ravishda 
qo'zg'atmaslik darkor; 
- Talabaning so'ralgan har bir savolga to'g'ri javob berish darajasining baholanishi test 
tizimiga kiritilishi kerak. Talablar sinoviga ballar berish jarayoni uchun oldindan 
rejalashtirilgan qoidalarning mavjudligi muhim hisoblanadi. Testlarni qo'llash umumiy 
holatida har bir topshiriqda to'g'ri javob uchun bir bal, noto'g'ri javob uchun nol 
beriladi. Talabaning olgan barcha ballari jami to'g'ri javoblar sonini beradi. Bu raqam 
uning bilim darajasiga va "fanning test bali" tushunchasiga bog'liq; 
- Talabaning bilimini nazorat qilish uchun ko'plab test savollari bo'lishi talab etiladi. 
Ushbu savollar o'quvchiga kerak bo'lgan barcha materiallarni qamrab olgan boʻladi; 
- Savollar tasodifiy tartibda mavzuga kiritilishi kerak, ularning ketma-ketligini 
mexanik xotirlash imkoniyatini istisno qilish zarur; 
- mumkin bo'lgan javob variantlari ham tasodifiy bo'lishi kerak; 
- javoblar uchun sarflangan vaqtni kuzatib borish kerak, bu muddatni cheklash uchun 
esa maxsus tugmacha joylashtirilishi lozim. 
Hozirgi vaqtda eng muhimi zamonaviy avtomatlashtirilgan nazorat va o'quv 
dasturlarini yaratish bo'lib, ular o'z navbatida testlarni ishlab chiqish, adaptiv rejimda 
o'quv topshiriqlarini tayyorlash uchun dasturiy vositalar va pedagogik o'lchov 
nazariyasi zamonaviy modellari asosida testlarni ishlab chiqishda kompyuterni qo'llab-
quvvatlash uchun maxsus dasturiy vositalardir.
Kompyuterlarni amaliy boshqarish nuqtai nazaridan nazariy bilimlarni nazorat 
qilish tizimida quyidagi tarkibiy qismlar mavjud: 
1. Sinovlarni tayyorlash tizimi. 
2. Interfaol sinov tizimi.
3. Test natijalarini tahlil qilish tizimi. 
Sinov qobig'ining asosiy afzalliklari, foydalanuvchilarga testni yaratish tezligi 
mavjudligi, intuitiv foydalanuvchi interfeysi.Yana bir muhim masalalardan biri bu 
topshiriqlarning maxfiyligidir. Mutaxassislarning fikriga ko'ra, har bir mavzu uchun 
bir qator vazifalar noyob bo'lishi kerak, natijada maslahat olish imkoniyati, to'g'ri 
javoblarni yodlash va boshqalar kamaytiriladi, test sinovlaridan o'tuvchiga takroran 

---

217 
vazifa bajarganida ham mexanik ta'sirini kamaytiradi va yangi vazifalar bilan 
shug'ullanishga majbur bo'ladi. 
Sinovlar qobig'ining muhim qismi bu statistika tizimdir va u o'qituvchi yoki 
ma'murga test natijalari tez olishni ta'minlaydi va qisqa yoki batafsil ma’lumot berishi 
mumkin (barcha savollarni ko'rsatib, ularga berilgan javoblarni ko'rsatib beradi). 
Shunday qilib, sinov qobiqlariga asosiy talablar quyidagilar: 
• intuitiv (tushunarli va sodda) interfeys; 
• ma'lumotlar bazasiga vazifalar kiritish imkoniyati; 
• savollar bazasiga o'zgartirish kiritish imkoniyati; 
• tarmoq orqali server bilan ishlash imkoniyati; 
• oldingi savollarga qaytarish imkoniyatining yo'qligi javobni nohaq yo'l bilan topishga 
yoʻl qoʻymaydi; 
• belgilangan vaqt oralig'i uchun ajratilgan imkoniyat o'qituvchi tomonidan 
belgilanadigan testdan o'tish shartlarini yaratadi; 
• sinov vaqtida malum sondagi savollar berilishi, albatta bu ma'lumotlar bazasidagi 
savollar sonidan oshmasligi talab etiladi; 
• ma'lumotlar bazasidan tasodifiy tartibda savollar olish; 
• ma'lumotlar bazasidan tasodifiy tartibda javob variantlarini chiqarish; 
• savolga grafikalar, chizmalar, diagrammalar kiritish imkoniyati; 
• sinov natijalarini foizda yoki ballarda chiqishi imkoniyati. 
Tahlil natijalarga qarab shuni ta'kidlash mumkinki, o'quvchilarning bilimlarini 
tekshirish jarayonida test qobiqlari dizaynining to'g'ri tanlovi juda samarali bo'lib, u 
ko'pincha sinov qobig'ining imkoniyatlarini oshiradi. 
Test topshiriqlari matnli, jadvalli, grafikli (grafikalar, rasmlar, diagrammalar) 
bo'lishi mumkin. Dastur qobigʻidan foydalanadigan har qanday oʻqituvchi oʻzi istagan 
usulida turli xil savollarga javob beradigan turli xil testlar (olgan bilimlarni nazorat 
qilish, o'z-o'zini sinab ko'rish, yakuniy nazorat va boshqalar) kiritishi mumkin. 
Muammolar bankini rivojlantirish yanada samaralidir. Har qanday savolda 
ham javoblar, ham sharhlar yoki murojaatlar bo'lishi mumkin. Hamma umumiy 
tuzilmalardan foydalanishi mumkin. Bu bir xil turdagi turli xil savollarni yaratishni 
osonlashtiradi. Javoblar oʻqituvchi tomonidan oldindan belgilab qo'yilishi kerak.
Dastur kompleksi uchun belgilangan talablarga asoslanib, ushbu dasturiy 
ta'minot to'plami Visual Studio dasturiy tizimida ishlab chiqiladi deb qaror qilindi. U 
sinov versiyasida savollarning takroriyligi, javob variantlari mavjudligi, tartibda sinov 
uchun savollar soni noto'g'ri tanlanganligini tekshirish imkonini beradigan test 
muharririni o'z ichiga olishi kerak. Test topshiriqlari bazasi yopiq turdagi savollardan 
iborat bo'lishi kerak. Kompyuter ekranida topshiriqlarni tavsiya etilgan vazifadan 
chalg'itmaslik uchun vazifalar bir vaqtning o'zida ko'rsatilishi zarur. Javobni tanlash 
tugmasi ob'ekt javob variantini tanlamaguncha faol bo'lmasligi lozim. Vaqtni nazorat 
qilish sinovdan o'tish vaqtida o'tkazilishi maqsadga muofiq. Sinov oxirida to'g'ri 
javoblar soni, test natijasi to'g'ri javoblar sonining foiziga va oxirgi bal ekranda aks 
ettirilishi darkor.