Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

100 ichida qoʻshish va aiirish. Masalan, 60 + 20 yigʻindini topish uchun 6 ta 
oʻnlikka 2 ta oʻnlikni qoʻshish etarli. 70 - 40 ayirmani topish uchun 7 ta oʻnlikdan 4 
ta oʻnlikni aiirish yetarli. 
Bunday yoziladi: 
60 + 20 = ? 70 - 40 = ? 
Boshlangʻich sinf 
matematika darslarida 
algoritmlardan 
foydalanishni oʻrgatish 
1. 10, 100 va 1000 gacha sonlarni raqamlash 
2. 100 lar ichida arifmetik amallar 
3. 1000 lar ichida arifmetik amallar. 
4. Koʻp xonali sonlar ustida arifmetik amallar. 
5. Arifmetik ifodalar bilan ishlash 
6. Tengliklar. Tenglama. 
7. Tengsizliklar bilan ishlash. 
8. Asosiy miqdorlar bilan ishlash. 

---

170 
_____________________ ___________________
6 oʻnl.+ 2 oʻnl. = 8 oʻnl. 7 oʻnl. - 4 oʻnl. = 3 oʻnl. 
60 + 20 = 80 70 - 40 = 30 
2. (5 + 2) + 3 ni hisoblang 
1- amal. 5 + 2 = 7 
2- amal. 7 + 3 = 10 
3. Qulay usul bilan hisoblang:
a) (8 + 6) + 4
1-amal. 6+ 4 =10 
2- amal. 10 + 8 = 18
b) (40 + 2) + 30 
1-amal. 40 + 30 = 70 
2- amal. 70 + 2 = 18 
Bunday mashqlarni bajarishda oʻquvchilar natijani topishning barcha usulini 
xayolan takrorlashlari va eng osonini tanlab olishlari kerak. Bunda ular har gal u yoki 
bu usul nega eng qulay ekanini asoslab berishlari kerak.
Odatda qoʻshish va ayirish hollari qiyinligi ortib boradigan tartibda kiritiladi: 
sekin-asta xona birliklaridan oʻtish sonlari orta boradi, nollarni uz ichiga olgan sonlar 
kiritiladi, uzoʻnlik, massa, vaqt va boshqa birliklarda ifodalangan sonlarni qoʻshish va 
ayirish qaraladi. 
Yangi xonalar bilan tanishganlarida oʻquvchilar oldin hisoblashlarga mukammal 
tushuntirishlar beradilar.
Misol. 31064
+
9027 
1) 4 birlikka 7 birlik qoʻshilsa, 11 birlik boʻladi yoki 1 oʻnl. va 1 birlik
boʻladi , 1 birlikni birliklar ostiga yozamiz. 
2) Oʻnlikni esa oʻnliklarga qoʻshamiz.
3) 6 oʻnlikka 2 oʻnllikni qoʻshamiz, 8 oʻnlik boʻladi;
4) unga yana 1 oʻnlikni qoʻshsak, 9 oʻnlik boʻladi.
5) yigʻindida oʻnliklar urniga 9 ni yozamiz, nol yuzlikka nol yuzlik qoʻshilsa,
yuzlik chiqadi. Natija: 40091
Kamayuvchi xona sonlari nol bilan ifodalangan hollarda ayirish hollari ba’zi 
qiyinchiliklarni tugʻdiradi. 
Masalan: 100 200 2000 70000 
- 6 - 43 - 178 - 3241 
_____ _____ ____ ______ 
va xokazo. 
Keltirilgan misollardan birinchisini yechishda beriladigan tushuntirishlar 
taxminan boʻnday boʻladi.