Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат

Algoritm. 
1) 0 birlikdan 6 birlikni ayirib boʻlmaidi. Bitta yuzlikni olamiz (esda qolish 
uchun uning ustiga nuqta qoʻyamiz) ; 
2) va uni 10 ta oʻnlik bilan almashtiramiz, 1 oʻnlikni “qars” olamiz, bu 
yuzlikning 9 oʻnligini oʻnliklar xonasida qoldiramiz,

---

171 
3) 1 oʻnlikni esa 10 ta birlik bilan almashtiramiz.
4) 10 birlikdan 6 birlikni ayiramiz 4 birl. qoladi. 4 ni birliklar xona ostiga 
qoʻyamiz.
5) 9 oʻnlikdan xech narsa ayrilmaidi, shu sababli 9 ni natijadagi oʻnliklar 
tagiga yozamiz. Ayirma 94 “. 
Boshlangʻich sinflarda oʻquvchilarni birinchi darajali bir noma’lumli 
tenglamalarning ba’zi xillarini yechilishilari bilan tanishtiramiz. Xususan, 1 sinfda 
boʻlar ushbu koʻrinishdagi tenglamalardir: 2+x = 7, 8 - x = 6, x - 7 = 3, 2-sinfda 
boʻlarga 3 • x = 18, x : 2 = 6, 24 : x = 6 koʻrinishdagi tenglamalar, x 

4 = 42 - 6; x : 
3 = 14 : 2 koʻrinishdagi, shuningdek (x+ 6)- 3 = 20; (12 - x)+ 8 = 14 va x.k 
koʻrinishdagi tenglamalar qoʻshiladi. 3-sinfda yechiladigan tenglamalarning 
murakkablari dasturda misollar bilan tushuntirilgan: x 

12 + 36 = 60 va 560 : x = 57 
- 37.
Ikkinchi sinfdan boshlab oʻz tarkibiga koʻra murakkabroq tenglamalar kiritila 
boshlanadi ( x + 12) = 46 - 20; x

4 = 42 - 6; (28+12 + x = 60, (x+6) - 3 = 20 va x.k
koʻrinishdagi tenglamalar nazarda tutilmoqda. 
Bunday tenglamalarning yechimlari bilan bolalarni tanishtirish uchun ularni 
oldindan taqqoslash usulidan foydalanish kerak. Oʻquvchilarga taqqoslash uchun x + 
12 = 30 va x + 12 = 46 - 20 tenglamalar beriladi. Bu tenglamalarning oʻxshash 
tomonlari va farqlarini aniqlaganliklaridan keyin oʻquvchilar x + 12 = 46 - 20 
tenglamani yechish uchun tenglamani oʻng qismidagi ayirmaning qiymatini (46-
20) hisoblash bilan tanish tenglamaga kelinadi, degan xulosaga keladilar. 
Boshlangich sinflarda qaralgan tenglamalardan eng murakkab boʻlinma bilan 
ifodalangan komponentlaridan biri tarkiblari shundayki, noma’lum son yigʻindi, 
ayirma, koʻpaytmaga kiradi. (Ushbu koʻrinishdagi tenglamalar nazarda tutiladi: (x+6) 
- 3 = 20, (12 - x) + 8 = 14, x

12 + 36 = 60 va x.k). 
Oʻquvchilar murakkabrok tenglamalarni yechishdagi taxminii muloxazasini 
keltiramiz: 
a) x : 4 + 190 = 270 tenglama yechish.