Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номли тошкент давлат педагогика университети

Текшириш саволлари:
Жиноят ҳуқуқининг махсус қисми тушунчаси, мақсад ва вазифасини изоҳланг.
Ҳаётга қарши жиноятларнинг умумий тавсифини тушунтиринг.
Соғлиққа қарши жиноятлар турини кўрсатинг.
Ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли жиноятлар, деганда қандай жиноятларни тушунасиз?
Таянч иборалар:
Ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли жиноятлар; кучли руҳий ҳаяжонланиш ҳолатида қасддан баданга оғир ёки ўртача оғир шикаст етказиш; қасддан баданга ўртача оғир шикаст етказиш; ҳаёт ёки соғлиқ учун хавфли жиноятлар; жиноий равишда ҳомила тушириш; номусга тегиш, яъни зўрлик ишлатиб, қўрқитиб ёки жабрланувчининг ожизлигидан фойдаланиб, жинсий алоқа қилиш тушунилади.


12-Мавзу: Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар.
Режа:
“Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар” турлари.
“Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар” тушунчаси .

“Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар” ва турлари.

Èñëîì Êàðèìîâ ¢çèíèíã “Þêñàê ìàúíàâèÿò-åíãèëìàñ êó÷” àñàðèäà îèëàãà, ôàðçàíä òàðáèÿñèãà êàòòà àҳàìèÿò áåðèá, қóéèäàãè ôèêðëàðíè áèëäèðàäè: “...áó ¸ðóғ äóí¸äà ҳà¸ò áîð ýêàí, îèëà áîð. Îèëà áîð ýêàí, ôàðçàíä äåá àòàëìèø áåáàҳî íåúìàò áîð. Ôàðçàíä áîð ýêàí, îäàìçîä ҳàìèøà ýçãó îðçó âà èíòèëèøëàð áèëàí ÿøàéäè” (56-áåò) - деб кўрсатган. Лекин болаларимизнинг ҳаммаси ҳам тарбияли эмас, айрим ота-оналар ва фарзандлар ўз бурчларини бажармаганликлари учун Ўзбекистон Республикаси Жиноят кодексининг 122-134 моддаларида “Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар”нинг турлари берилган. Бу жиноятлар:

вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаш;
ота-онани моддий таъминлашдан бўйин товлаш;
болани алмаштириб қўйиш;
фарзандликка олиш сирини ошкор қилиш;
кўп хотинли бўлиш;
вояга етмаган шахсни ғайриижтимоий хатти-ҳаракатларга жалб қилиш;
ўн олти ёшга тўлмаган шахс билан жинсий алоқа қилиш;
ўн олти ёшга тўлмаган шахсга нисбатан уятсиз бузуқ ҳаракатлар қилиш;
порнографик нарсаларни тайёрлаш ёки тарқатиш;
фоҳишахона сақлаш ёки қўшмачилик қилиш;
тарих ёки маданият ёдгорликларини нобуд қилиш, бузиш ёки уларга шикаст етказиш;
инсон аъзоларини ёки тўқималарини ажратиб олиш;
қабрни таҳқирлашлардир.

“Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар” тушунчаси.

Моддий ёрдамга муҳтож бўлган вояга етмаган ёки меҳнатга лаёқатсиз шахсни моддий таъминлашдан бўйин товлаш, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб уч ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслик тушунилади (ЖК 122 –модда).

Вояга етган шахсларнинг меҳнатга лаёқатсиз ва моддий ёрдамга муҳтож бўлган ота-онани ёки уларнинг ўрнини босувчи шахсларни моддий таъминлашдан бўйин товлаши, яъни уларни моддий жиҳатдан таъминлаш учун суднинг ҳал қилув қарорига биноан ундирилиши лозим бўлган маблағни жами бўлиб уч ойдан ортиқ муддат мобайнида тўламаслиги Жиноят кодекснинг 123-моддасига биноан жиноий жазога тортилади.
Тамагирлик ёки бошқа паст ниятларда қасддан болани алмаштириб қўйиш ҳам “Оилага, ёшларга ва ахлоққа қарши жиноятлар” турига киради.
Одатда фарзандликка олиш сир сақланади. Фарзандликка олинган бола, асраб олганларни ўз отаси ва онаси деб билади.
Фарзандликка бола олувчиларнинг ёки васийлик ва ҳомийлик органининг эркига қарши, етим ёки ота-она ғамхўрлигидан маҳрум бўлган болаларни фарзандликка олишнинг қонун билан қўриқланадиган сирини ошкор қилиш – бу жиноят.
Бу қилмиш:
а) касб фаолияти ёки хизмат мавқеига кўра фарзандликка олишни сир сақлаши шарт бўлган шахс томонидан содир этилган;
б) ғаразгўйлик ёки бошқа паст ниятларда содир этилган;
в) оғир оқибатларга сабаб этилган бўлиши мумкин.
Кўп хотинли бўлиш, яъни умумий рўзғор асосида икки ёки ундан ортиқ хотин билан эр-хотин бўлиб яшаш Жиноят кодекснинг 126-моддасига биноан жиноят ҳисобланади.
Вояга етмаган шахсни тиламчиликка, спиртли ичимликлар истеъмол қилишга, гиёҳвандлик ёки психотроп ҳисобланмаган, лекин кишининг ақл-идрокига таъсир қиладиган восита ва моддаларни истеъмол этишга жалб қилиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлиши ва вояга етмаган шахсни гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддалар истеъмол этишга жалб қилиш, вояга етмаган шахсни жиноят қилишга жалб этиш, шунингдек:
а) илгари гиёҳвандлик воситалари ёки психотроп моддаларни ғайриқонуний равишда муомалага чиқариш билан боғлиқ ҳар қандай жиноятни содир этган шахс томонидан;
б) икки ёки ундан ортиқ вояга етмаган шахсга нисбатан;
в) ўқув юртларида ёки ўқувчилар, талабалар ўқув-тарбия, спорт ёки жамоат тадбирлари ўтказадиган бошқа жойларда содир этилиши учун жиноий жазолар қўлланилади.
Шахснинг ўн олти ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган ҳолда у билан жинсий алоқа қилиш ёки жинсий эҳтиёжни ғайритабиий усулда қондириш ёки ўша ҳаракатлар:
а) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан;
б) илгари номусга тегиш, жинсий эҳтиёжни зўрлик ишлатиб ғайрийтабиий усулда қондириш жиноятларни содир этган шахс томонидан содир этилган бўлса, Жиноят кодекснинг 128-моддасига биноан жазоланади.
Шахснинг ўн олти ёшга тўлмаганлиги айбдорга аён бўлган ҳолда, унга нисбатан зўрлик ишлатмай уятсиз-бузуқ ҳаракатлар содир этиш ёки ўша ҳаракатларни зўрлик ишлатиб ёки қўрқитиб содир этиш жиноят ҳисобланади (ЖК 129-модда).
Намойиш қилиш ёки тарқатиш мақсадида порнографик нарсаларни тайёрлаш, шунингдек уларни йигирма бир ёшга тўлмаган шахслар ўртасида намойиш қилиш ёки тарқатиш, шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, жиноий жазога тортилади.
Фоҳишахона очиш ёки сақлаш, шунингдек ғаразли ёки бошқа паст ниятларда қўшмачилик қилиш ёки ўша ҳаракатлар:
а) вояга етмаган шахсни жалб қилган ҳолда:
б) такроран, хавфли рецидивист ёки шаҳвоний ёки бошқа мақсадларда фойдаланиш учун алдаш йўли билан одам ёллаш, одам ўғрилаш каби жиноятларни илгари содир этган шахс томонидан содир қилинган жиноят Жиноят кодекснинг 131-моддасига биноан жазога тортилади.
Жиноят кодекснинг 132-моддаси бўйича: “Давлат муҳофазасига олинган тарих ёки маданият ёдгорликларини қасддан нобуд қилиш, бузиш ёки уларга шикаст етказиш шундай ҳаракатлар учун маъмурий жазо қўлланилганидан кейин содир этилган бўлса, давлат муҳофазасига олинган тарих ёки маданият ёдгорликларини қасддан нобуд қилиш, бузиш ёки уларга шикаст етказиш кўп миқдорда зарар етказилишига сабаб бўлса” жазоланади.
Шахс тириклигида унинг розилигини олмасдан туриб ёки ўлганидан кейин яқин қариндошларининг розилигисиз илмий ишлар ёхуд таълим ишлари учун трансплантация қилиш ёки бузилмайдиган ҳолда сақлаш (консервация) мақсадида мурданинг аъзолари ёки тўқималарини ажратиб олиш, ўша ҳаракатлар:
а) ғаразгўйлик ёки бошқа паст ниятларда;
б) такроран ёки хавфли рецидивист томонидан содир этилган бўлса Жиноят кодексиинг 133- моддаси асосида жазоланади.
Ўлим хақ. Лекин буни ҳамма ҳам тушуниб етмайди. Қанчалик ачинарли бўлмасин жиноятлар қаторида қабрни ёки мурдани таҳқирлаш, шунингдек мурдадаги, қабр устидаги ёки ичидаги нарсаларни олиш каби жиноятлар учрайди. Бунинг учун Жиноят кодексининг 134-моддасига биноан энг кам ойлик иш ҳақининг эллик бараваридан юз бараваригача миқдорда жарима ёки уч йилгача ахлоқ тузатиш ишлари ёхуд уч йилдан беш йилгача озодликдан маҳрум қилиш билан жазоланади.