Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

АМАЛЙ ИШ 
 
Табиатга, табиат музейига, халқ ҳыжалик ютуқлари кыргазмасига, 
метеиологик стансияларга экскурсия уюштириш. Об-ҳавони кузатиш, 
,жкфкфҳйбю қишлоқ хыжалиги ижтимоий меҳнатиниташкил этиш.
 
НАЗОРАТ САВОЛЛАРИ 
 
1. Табиат билан тариштириск мелодлари неча гуруҳга бўтинади ва улар 
қандай гуруҳлар? 
2. Кузатиш услубининг моҳияти нимуда? 
3. Табиат билан татииштиришду лабиий жисмтарнинг аҳамияти қандай? 
4. Кузатиш неча лур/и бўлади? Улар ҳақида гапириб тиеринг? 
5. 
Кузатишда 
тарқатма 
маиериаллардан 
фовдаланишнинг 
аҳамияти 
қандай? 
6. Амалий услуб ва унинг лурлари ҳақида гапириб беринг. 
7. Табиатда болалар меҳнатининг аҳамияти қандай? 
8. Табиат билан таништиришнинг оғтаки устуби ҳақида гапириб беринг. 

---

IV БОБ. 
БОЛАЛАРНИ ТАБИАТ БИЛАН ТАНИШТИРИШНИНГ ШАКЛЛАРИ 
 
1. Амалий машғулотлар 
 
Мактабгача таълим муассасаларида табиат билан таништириш хилма-
хил 
шаклларда: 
машғулотларда, 
экскурсияларда, 
кундалик 
ҳаётда, 
кузатишларда, суҳбатларда, ҳамда мчнатда амаига ослиирилади. Болаларни 
табиат билан таништириш машғулотлари билимларни болаларнинг 
имконияти ҳамда табиатнинг хусусиятларини назарда тутган ҳолда 
шаклланлириш имконини бcради. Тарбиячи раҳбариигида ўтадиган 
машғулотларда болаларда дастурталабларига нуивофиқ cлcментар билимлар 
шаклланади, асосий билиш жараёнлари ва болаларнинг қобилиятлари 
маълум бир тартибда ривожлантирилади. Кундалик ҳаётда кузатиш, ўйин, 
меҳнат 
вақтида 
болаларнинг 
шахсий 
билимлари 
йиғилиб 
боради. 
Машғулотлар уларга аниқлаш ва тизимлаштириш имконини беради. 
Болаларни машғулотларда ўқитиш турли мелодларда амаига оширилади. 
Мcтод машғулот тури, унинг асосий мақсадига кўра танланади. 
Машғулотларнинг бир хилларида бошланғич билимлар шакллан-
лирилади. Шу мақсадда тарбиячи кузатиш, расмларни кўриш, бадиий 
асарларни ўқиш, ҳикоя, диафилм ва кино фил нил ами кўрса-тислидан 
фойдаланади. Бошқа машғулотиарда эса билимлар кенгай-тирилади ва 
чуқурлаштирилади. 
Айтиб ўтилган методлардан ташқари бу машғулотларда болаламинг 
табиатдаги 
меҳнатидан 
ҳам 
фойдаланилади. 
Учинчи 
турдаги 
ниашғулотларнинг асосий вазифаси билимиарни умумлаштириш ҳамда бир 
тизирнга 
солишдир. 
Шунинг 
учун 
суҳбатлар, 
дидактик 
ўйинлар, 
ииннимлаштирувчи кузатислилардан фойдаланилади. Болалар эгаллаган 
билирнларини меҳнат ва ўйинларда амалда қўллайдилар. 
Машғулотлар кичик ва ўрта ёш гуруҳларда бир ойда - мартадан, катта 
гуруҳларда cса ҳафтада Имартадан ўтказилди. Экскурсиялар ўрта гуруҳдан 
бош лаб ташкил этилади. Барча гуруҳларда қўшимча сифатида мақсадли 
сайрлар ўтказилади. 
Машғулотга тайёрланиш. Машғулотнинг самаралилиги тарбиячининг 
тайёргарлик даражасига боғлиқдир. Тарбиячи машғулот мавзуситии ва 
аҳамиятини 
бcлгилаб, 
мавзу 
бўйича 
табиатшунослик 
билимларини 
тўлдириши, сўнг машғулот вазифаларини дастур асосида ишлаб cбиқислии 
лозим. 
Бунда тарбиячи «Учинчи мингйилликнинг боласи» дастур вазифаларига, 
боланинг қобилият даражасига ҳамда теварак-атрофдаги табиий муҳитга 
таянади. Мазкур машғулот маз-мунини танлашда лининг иш тизимидаги 
ўрни (машғулотда бошланғичбилимларни шакллантириш жараёнисодир 
бўляптими, ёки улар бойитилиб бир тизимга солиняптими, билимларни 
қўлласли машқ қилиняплими ва шу кабиларни аниқлаш лозим. Бу ўринда 
тарбиячи дарснинг мақсади ва мазмунига қараб турли методларни қўллайди. 

---

Тарбиячи қанақа метод ва услублар ланламасин улардан комплcкс, бир-
бирини тўлдирган ҳолда фойдаланиши, бу асосий рнақсад — ўрганилаётган 
табиат жисмлари ва ҳодисаларнинг болалар томонидан қабул қилиб 
олинишини яхшилашга ҳамда табиат ҳақидаги тушунчаларнинг тўғри 
шаклланишига хизмат қилиши керак. 
Машғулотда ҳал этиладиган тарбиявий вазифалар табиатга ижобий, 
эҳтиёткорона, 
ғамхўрона, 
эстетик 
муносабатларни 
шаклланти-ришга 
ёлланади. 
Машғулотга тайёрланиш ҳамда уни ўтказишда унинг ту-зилишини тўғри 
аниқлаш муҳимдир. Мcтодни танлаш таълимий вазифалар характери, табиий 
обектнинг хусусиятлари ҳамда болалар-нинг ёшига боғлиқдир. Масалан, 
ёwойи ҳайвонлар ҳақидаги билимни шакллантиришни яхшиси диафилм, 
кинофилмлар кўрсатиш орқали, табиат бурчагидаги 
ҳайвонлар ва 
ўсимликлар билан танишишни эса уларни бевосита кузатиш орқали амалга 
оширган маъқул. Кичик ёшдаги болалар машғулотларида кузатиш, ўйин 
методларидан фойдаланилади. Оғзаки методдан, асосан, мактаб-гача катта 
ёшдаги болалар билан ўтказиладиган машғулотларда фойдаланилади. 
Танланган метод дастур вазифасининг тўлиқ бажарилишини ва 
болаларнинг фаол ақлий фаолиятини таъминлаши лозим. 
Машғулот]арда қўлланиладиган ўқитиш мcтодларининг хилма-хиллиги 
тарбиячидан пухта шароил яратишни талаб қилади: ҳайвонлар, хонаки 
ўсимликлар, расмларни кўриш учун болалар ярим доира қилиб ўтқазилади. 
Бу болаларнинг машғулотда фаол иштирок этишларига имкон бcради. Агар 
машғулолда тарқатма материал-лардан фойдаланилса, яъни ҳар бир боланинг 
қўлида кузатиш обекти бўлса, болаларнинг ўз столлари атрофида 
ўтирганлари маъқул. Баъзан гуруҳ хонасида меҳнат малакаларини 
тарбиялашга бағишланган машғулотлар отказииади. Бундай ҳолатда 
болаларни тўртбурчак шаклида жойлаштириш мақсадга мувофиқдир. Шунда 
болалар тарбиячи кўрсатадиган иш усулларини яхшироқ кўришга эга 
бўладилар. 
Тарбиячи машғулот ўтказишдан олдин бир қанча кўр-газмаии қуроллар, 
яни жонли ва жонсиз табиат жисмлари (гербарийлар, йил фасллари, табиат 
манзаралари тасвирланган календартар, тошлар, фойдали ҳашаротлар, 
ўсимликлар ва уламинг қисмлари, майда ҳайвон ва бошқалар)ни тайёрлаб 
қўяди. Чунки кўргазмали қурол болаларга ўрганилаётган нарсани бир неча 
сезги аъзолари билан қабул қилиб оҳш имкониятини беради, яъни улар 
нарсани кўрибгина қолмасдан, унинг хусусиятини (масалан, тирнаб кўриш, 
болғача билан уриб кўриш орқали нарсанинг молртлигини, эгиш билан 
қайишқоқлигини, эгилувчанлигини ва ҳоказо) синайдилар. 
Машғулот, асосан, қуйидаги тартибда олиб борилади: 
—иш мақсадини эълон қилиш; 
—тарбиячининг ёриқлар бериши; 
—топшириқни тушунтириш; 
—кўргазмали қуроллар устида ишлаш; 
—кузатиш; 

---

—ўтказилган иш натижаларини тушунтириш
— суҳбат; 
—хулоса чиқариш; 
—расмлар чизиш. 
Машғулот сўнгида тарбиячи болаларнинг малака ва кўник-маларини, 
уларнинг машғулотга муносабатларини. қизиқишларини педагогик жиҳатдан 
баҳолайди. Баҳоларнинг дифтеренсиялашуви болаларнинг ёшига боғлиқ 
бўлади.