Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

Tarbiyaviy maqsad: O’quvchilarni vatanparvarlik ruhida tarbiyalash
Rivojlantiruvchi maqsad: O’quvchilar bilimini mustahkamlash va mustaqil fikrlashga o’rgatish


Darsning jihozlari: Sinf doskasi va bo’r, darsliklar, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, ma’ruzalar matni, ko’rgazmali stendlar, ko’rgazmali qurollar, izohli lug’atlar, muammoli toshiriqlar majmuasi, testlar, tarqatma materiallar va kartochkalar.
Darsda qo’llaniladigan usullar: Klaster,toifalash jadvallari, savol – javob, aqliy hujum, kichik guruhlarda ishlash
Mashg’ulotning xronologik xaritasi va darsning borishi:
Tashkiliy qism (5 minut): dars xonasining darsga tayorligini va sanitariya holatini kuzatish, davomatni qayd etish va o’quvchilarning darsga ruhan tayyorligini tekshirish.
Kirish qismi (Motivatsiya) o’tilgan mavzuni mustahkamlash (20 minut): O'qituvchi jurnalga yo'qlama qiladi va yangi mavzuni doskaga yozib qo'yadi hamda mavzuni tushuntirishda qaysi metoddan foydalanish to'g'risida qisqacha aytib o'tadi. O'tilgan mavzuni o'zlashtirganliklarini tekshirish uchun o'quvchilarni kichik guruhlarga bo`lib so`raydi
Yangi mavzu bayoni (45 minut)
Isitish qozon xonalarini qattiq yoqilg’i dan gaz bilan ishlashga o’tkazish uchun qozon xonaga gaz kuvuri o’tkazish va uni shaxar tarmoklariga ulash, avtomatik boshka rish jixozlari va gorelkalar urnatish kerak.
Gazlashtirilgan qozon xonalar kushni xonalardan yonmaydigan devor bilan ajratishi yoki xonadon va boshka xonalarga boglik bulmagan eshigi bulishi kerak.
Bunday qozon xonalarda bulimli cho’yan qozon eng keng tarkalgan bunday qozonni qattiq yoqilg’idan gaz bilan ishlashga o’tkazish uchun pastki eshigi olib tashlanadi va urniga gorelka maxkamlanadigan plita urnatiladi.
Gaz bilan ishlaydigan qozon xonalarda quyidagi avtomatika jixozlari va nazorat ulchash jixozlari bulishi lozim: xar bir qozon yoki agregatdagi va lozim bo’lsa gorelka oldidagi gaz bosimini o’lchaydigan jixoz; gorelkalar va vetilyator havo yo’lidagi havo bosimini o’lchaydigan jixoz; o’txona yoki borov shiberigacha siyraklanishni ulchaydigan jihoz.
Gaz bosimini normaldan og’ganda asosiy gorelkalarning alangasi uchib kolganda, dudburon yaxshi tortmaganda, shuningdek, havo majburan yuboriladigan gorelkalar bilan jihozlangan qozonlarga havo berish to’xta ganda avtomatika jixozlari gaz berilishini o’z-o’zi dan to’xtatiladi
Yoqilg’ini yokishda ajralib chikkan issiqlik xisobga yukori bosim ostidagi issik suv yoki bug’ olish uchun mo’ljallangan qurilma ga qozon agregatlari deyiladi. Ular bug’ qozonlari va suv isituvchi qozonlarga bulinadi. Pechkalardan chiquvchi gaz haroratidan foydalanib ishlaydigan qozon agregatlari qozon-utilizatorlari deyiladi.
Qozon agregatini xavfsiz va barkaror ishlashini ta’minlash maksadida uni qo’shimcha quyidagi yoqilg’i ni tayyorlash va uzatish, havo berish suvni tozalovchi va beruvchi, yongan yonilgi chikindilarini chiqarish va ularni kuldan va zaxarli aralashmalardan tozalash, yoqilg’i qoldig’i kul shlaklarni chiqarish uchun xizmat qiladigan jixozlar bilan ta’minlanadi:
Qozon agregat va qo’shimcha jixozlar birgalikda qozon qurilma lari deyiladi. Yoqiladigan yoqilg’i turiga karab ayrim qo’shimcha jixozlar birgalikda qozon qurilma lari deyiladi. Yoqiladigan yoqilg’i turiga karab ayrim qo’shimcha jixozlar bulmasligi mumkin.
Issiqlik elektr stansiyalarini turbinasini bug’ bilan ta’minlovchi qozon qurilma lari ishlab chiqarish va isitish uchun ham mo’ljallangan bulishi mumkin.
Qozon qurilmalarini issiqlik manbai sifatida tabiy va suniy yoqilg’i lar (toshko’mir , neftximiya maxsulotlarini kayta ishlangandagi suyuq va gazsimon moddalar, tabiiy va domna pechi gazlari va boshqalar), sanoat pechkasi va boshka qurilmalardan chiquvchi gazlar, quyosh energiyasi, atom energiyasi qo’llaniladi.
CHangsimon ko’mir da ishlovchi barabanli bug’ qozon qurilma sining texnologik ishlash sxemasi rasmda keltirilgan va quyidagicha ishlaydi.
Yoqilg’i ko’mir omboridan maydalangandan so’ng konveyr bilan ko’mir bunkeri 1 ga beriladi. Bundan so’ng chang tayyorlash sistemasiga (ko’mir maydalagich tegirmonga) yo’naltiriladi. CHangsimon yoqilg’i maxsus ventilyator 3 bilan trubalar orqali havo oqimi da qozon uchogi 5 gorelkasi 4 ga beriladi. Gorelkaga tuflovchi ventilyator 13 bilan ikkilamchi havo ham beriladi. (kupincha qozonning havo qizitgichi 10 orqali). Qozonni ta’minlash uchun suv uning barabani 7 ga ta’minlovchi nasos 12 bila bak 11 dan beriladi. Barabanga suv berishdan oldin u qozonning suvli ekanomayzeri 9 bilan kizdiriladi. Suvli bug’ lanishi trubalar sistemasi 6 dan bug’ kizitgich 8 ga utadi, so’ngra iste’molgacha yunaltiriladi.
Yoqilg’i - havo aralashmasi uchogda yukori haroratli (1500S) alanga hosil qilib yonadi va truba 6 ga issiqlik nurini beradi. Bu qizigan bug’ lantiruvchi yuzani ekran ham deyiladi. Ma’lum kism issikligi ekranga berib, o’txona gazlari 1000S harorat bilan bug’ kizitgichni kamraydi. So’ngra yongan maxsulotlar suv ekanomayzeri 9, havo isistgich 10, orqali utib qozonni 100S dan ozgina ortivchi harorat bilan tark etadi. Qozondan chikayotgan gaz kuldan kul tutuvchi qurilma 15 bilan tozalanadi va tutun survugi 16 orqali murin 17 bilan atmosferaga chikarib yuboriladi. Ushlab kolingan changsimon kul va uchogni tagiga tushgan shlak kanallar buyiga suv oqimi bilan chikarib yuboriladi. Hosil bo’lgan aralashma nasos 18 bilan trubalar orqali chikarib yuboriladi.
Bu qozonlarni rivojlanishi ish unumini ishlab chiqarilayotgan bug’ parametrlarini, mustaxkamligini va xavfsizligini FIK oshirish va xar bir tonna ishlab chiqarilayotgan bug’ ga tugri keladigan metal-konstruksiyasining ogirligini kamaytirishga yunaltirilgan. Bu vazifalar kizish yuzasini oshirish va barabanni kiziydigan zonada olib chiqish yo’li bilan amalga oshirilgan.
Bug’ qozonlarning quyidagi nusxalari bor.

a) Oddiy silindrik qozon baraban o’choq

b) Bir necha kiya trubali suvtrubali qozon. 3-kaynatuvchi trubalar tuplami, 4- tushuruvchi truba, 5 - kollektorlar.

5 - kolektorlar (isituvchi yuza trubalarni birlashtiruvchi);
6 - suv ekonomayzeri;
7 - qozon gaz yo’llaridagi tusik.
v) ikki barabanli vertikal - suvtrubali qozon.

Hozirgi zamon qozon agregatlarida asosiy suv oqimi - suv bug’ aralashmasi - bug’ xakati sxemasi.

1. 
   Ta’minlovchi suv; 2-baraban; 3-qizitilmaydigan tushuvchi truba; 4 - pastki kolektor; 5-qizitiladigan kutaruvchi nasos 6- to’yingan bug’ ni olish; 7-aylantiruvchi nasos; 8- parlantiruvchi yuza; 9-ta’minlovchi nasos; 10-qizitiladigan yuzaning ekonomayzer kismi; 11- qizitil adigan yuzaning bug’ kizdiradigan kismi; 12-qizigan bug’ ni olish.
   

Hozirgi paytda chiqarilayotgan eng yirik qozonlardan energetik qozonlardir. Ularni ish unumi 3950 t/s, (1097 kg/s), ta’minlanadigan turbinalarning kuvvati 1200 MVt gacha, bug’ bosimi 25 MPa, qizigan bug’ harorati 500S gacha.