Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўрта махсус, касб-ҳунар таълими маркази

rasmda. Bosim regulyatorining tasviri.
1 – boshqariluvchi organ
2-sezuvchi membranli – yukli tarmoq
3– impulsli quvurcha
4- gaz tarmog’i – boshqariluv maydoni
Agarda gaz oqimining kelishi va olib ketilish tengligi buzilganda, masalan gaz sarfining tarkibi (M_kir ≠ M_ol) bo’lganda, boshqariluv bosim qiymati R₂ ham o’zgaradi.
Bosim regulyatori muvozanati bir hil teng holatda bo’lishi mumkin, kachonki klapanlarga ta’sir etuvchi kuchlarning algebraik yigindisi nolga teng (∑Ν_i=0) bo’lganda. Bunday holatda bosim regulyatori istemolchilarga bir xil mikdorda gaz yetkazib beradi M_ol= const bo’ladi. Agarda ∑Ν≠=0 bo’lsa, ya’ni kuchlar tengligi buzilganda, klapan katta kuch ta’sir etayotgan tomonga qarab siljiydi, gaz oqimining kelish miqdori o’zgaradi.
Shunday qilib aytish mumkinki, gaz miqdorining kelishi va olib ketilishi bir xil bo’ladi (ya’ni M_kir = M_ol) qachonki klapanlarga ta’sir etuvchi kuchlarning algebraik yig’indisi ∑Ν_i=0 bo’lgan sharoitda.
Bosim regulyatori klapaniga ta’sir etayotgan kuchlarni qarab chikamiz (18- rasm).
Bu kuchlarni quyidagi uch guruhga bo’lish mumkin: ilg’or ta’sir etuvchi, qo’shimcha kuchlar va ishkalanish kuchlariga. Ilg’or ta’sir etuvchi kuchlar, boshqariluv o’lchamlarning qiymatiga bog’lik holda, ilg’or kuchga aks ta’sir etadi. Qushimcha kuchlar bu bir tomonlama klapanga ta’sir etuvchi harakat qismlari massasi va gaz oqimi harakatidagi hosil bo’ladigan ishqalanish, inersiyali kuchlar.
Impulsli quvur orqali ilg’or ta’sir etuvchi kuch R₂ tomonidan klapanga uzatiladi va bir kuchga ko’chirilish kuchi Ν_kuch deb aytiladi, quyidagiga teng bo’ladi:
Ν_kuch = R₂ ·F_ilg’
Bu yerda F_ilg’ – membranning ilg’or ta’sir etuvchi yuzasi.
Ilg’or kuch (N_yuk) yupqa tenglashadi. Bundan tashqari klapanga harakat qismlarining og’irligi N h.k. va bir tomonlama ta’sir etuvchi N_kl kuchini, shtokning ko’ndalang kesimi hisobga olinmaganda quyidagi formula orqali aniqlanadi:
N_kl = f_s·(R₁ – R₂);
Bu yerda f_s – klapan (egari) maydoni yuzasi;
R₁ va R₂ – bosim regulyatorigacha va undan keyingi bosimlar qiymati.
Shunday qilib, klapanga ta’sir etuvchi kuchlar tengligini quyidagi qo’rinishda ifodalash mumkin (ilg’or kuchlar ta’siri musbat yo’nalishda deb qaralgandi)
N_kuch – N_yuk – N_xk. + N_kl = 0;
Ko’chirish kuchi bosimning boshqariluv qiymatiga bog’likdir. Agarda bosim regulyatori R₂ bosim kuchining qiymati ko’paysa yoki kamaysa, kuchlar tengligi buzilganda, regulyator ishga kirishadi. Faraz qilaylik, regulyator tenglik holatida bo’lganda, ya’ni
M_kir = M_mol; ∑Ν_i=0
Boshlang’ich vaqt τ₀ da (19-rasm) istemolchilarga sarflanayotgan gazning miqdori birdan oshganda (yirik istemolchilarga gaz sarflanganda M_ol>M_kir bo’lganda) olinish miqdori, keluv miqdoridan ko’p bo’lganda, tarmoqdagi R₂ bosim kamayadi. Bu holatda, ilg’or ta’sir etuvchi ko’chirilish kuchi ham kamayadi.