Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

Маҳаллий бюджет вазифалари 
 
Маҳаллий 
бошқарув 
органларини 
фаолиятини 
молиявий 
таъминлаш 
 
Маҳаллий 
иқтисодиѐт 
тармоқларига 
шакллантирилган 
пул фондларини 
тақсимлаш 
Маҳаллий молияга 
қарашли 
корхоналар, 
ташкилотлар, 
муассасаларни 
молиявий хўжалик 
фаолиятини назорат 
қилиш 

---

48 
ҳудудий манбалар ҳисобидан шаклланиши тамойиллари ташкил этади. 
Кодексда эътироф этилган тамойиллардан келиб чиққан ҳолда, маҳаллий 
бюджетларнинг даромадлари ўз даромадлари ва бошқарèëàдиган манбалар 
ҳисобидаги даромадлардан шаклланади. Самарқанд вилоят ҳокимлиги молия 
бошқармаси 
ўз 
даромадлари 
манбалари 
базасини 
кўпайишидан 
манфаатдордирлар. Чунки, бу даромадлар Самарқанд вилоят ҳокимияти 
олдидаги вазифаларни моддий жиҳатдан молиялаштириш манбаси сифатида 
ва уларни мустақил сарфлаш имконини беради. Аҳоли яшаш шароитини 
яхшилаш, турар жой ва коммунал хизматлар билан боғлиқ харажатлар ҳамда 
ижтимоий соҳани ривожлантириш маҳаллий бюджетлар харажатларининг 
асосий йўналишини ташкил этади.
Самарқанд вилоятида бюджетдан молиялаштириладиган соҳалар 
қонунчилик билан белгилаб берилган, Ўзбекистон Республикаси Бюджет 
Кодексининг 71-моддасида маҳаллий бюджетлардан молиялаштириладиган 
соҳалар қуйидагича гуруҳланган:
1) ижтимоий соҳа ва аҳолини ижтимоий қўллаб-қувватлаш 
харажатлари; 
2) иқтисодиѐт харажатлари; 
3) Қорақалпоғистон Республикаси Вазирлар Кенгаши, вилоятлар ва 
Тошкент шаҳар ҳокимликлари буюртмачи бўлган марказлаштирилган 
инвестицияларни молиялаштириш харажатлари; 
4) маҳаллий давлат ҳокимияти ва бошқаруви органларини сақлаб 
туриш харажатлари; 
5) Қорақалпоғистон Республикаси республика бюджетининг, вилоятлар 
вилоят бюджетларининг ва Тошкент шаҳри шаҳар бюджетининг захира 
жамғармаларини шакллантириш харажатлари; 
6) давлат ѐки жамоат эҳтиѐжлари учун ер участкаларининг олиб 
қўйилиши муносабати билан юридик ва жисмоний шахсларга етказилган 
зарарнинг ўрнини қоплаш харажатлари. 

---

49 
Самарқанд вилояти бюджети харажатларини доимо ошиб бориши, ўз 
маблағларини етишмаслиги сабабли, юқори бюджетдан қўшимча маблағлар 
ажратиш заруриятини келтириб чиқаради. Бу зарурият асосан тартибга 
солувчи даромадлар, яъни юқори бюджет маблағларидан бериладиган 
маблағлар ҳисобига бажарилади. Республикамизда маҳаллий бюджетларнинг 
даромад манбаларини тартибга солиш мақсадида: 

қўшилган қиймат солиғидан; 

акцизлардан; 

корхоналар даромади (фойдаси)га солиғидан; 

жисмоний шахслар даромад солиғидан ажратмалар қилинади. 
Самарқанд вилояти бюджетининг даромад базаларни мустаҳкамлашда 
улар ихтиѐрига берилган маҳаллий солиқ ва йиғимлар бўйича тадбирлар 
муҳим ўрин тутади. 
Вилоят бюджетлар маҳаллий солиқлар ва йиғимларни ташкил этиш ва 
бошқаришда мустақил бўлса-да, Ўзбекистон Республикаси Молия вазирлиги 
томонидан ишлаб чиқарилган тегишли меъѐрий хужжатлар доирасида 
фаолият юритади. Маҳаллий бюджетлар амалиѐтидаги муҳим хусусият 
Ўзбекистон Республикаси Бюджет Кодексида белгиланганидек, маҳаллий 
бюджетлар тақчиллигига йўл қўймаслигидир. Давлат молия сиѐсатида 
маҳаллий бюджетлар даромадлари ва харажатларининг баланслиги 
республика бюджети субсидиялари орқали кафолатланмоқда. 
Бюджетлараро муносабатларни ташкил этиш ва бошқариш тизимида 
маҳаллий бюджетлар риоя қилиши лозим бўлган муайян чекланишлар 
мавжуд. Улар бюджетлараро муносабатларни ташкил этишда муҳим 
аҳамиятга эга. Маҳаллий бюджетлар учун: 
- Ўзбекистон Республикаси қонунчилигида кўзда тутилмаган манбалар 
ҳисобига ўз бюджетларини тўлдириш ѐки мақсадли фондлар ташкил этиш; 
- бюджет ссуддаларидан ташқари бошқа ҳар қандай қарз маблағларини 
жалб қилиш; 

---

50 
- бюджет қонунчилигида кўзда тутилган ҳолатларда ўз бюджет 
харажатларининг тасдиқланган ажратмалардан ортиб кетишига йўл қўйиш; 
- бюджет маблағлари ҳисобидан бошқа шахслар фойдасига молиявий 
кафолатлар ва кафилликлар бериш; 
- юридик ва жисмоний шахсларга бюджет ссудаларини бериш 
тақиқланади. 
Самарқанд вилояти бюджетининг давлат бюджет сиѐсатидаги тутган 
ўрни маҳаллий бюджетлар даромадларини ташкил этиш ҳамда унинг 
таркибини белгилашда молиявий асос ҳисобланади. Самарқанд вилояти 
бюджетининг мавқеини янада ошириш хукуматнинг бюджет сиѐсатини 
самарадорлигини оширишга хизмат қиладиган муҳим омил эканлиги 
аҳамиятга моликдир.
Айтиш жоизки, Ўзбекистон Республикаси Президенти фикр-
мулоҳазалари диққатга сазовордир: «Давлат бюджети даромадларининг катта 
қисмини жойларга бериш, маҳаллий бюджетларни мустаҳкамлаш зурур. Бу 
эса минтақалар мустақиллигини ошириш, уларнинг ташаббускорлилигини, 
бюджетнинг ижросидан манфаатдорлиги ва бу борадаги масъулиятини 
ошириш имконини беради. Бундан ташқари, бу нарса маҳаллий бюджетларга 
тушумларни янги манбаларини қидириб топишга рағбатлантиради, жойларда 
бюджет интизомини мустаҳкамлайди»
19
. Самарқанд вилояти бюджети 
даромадларининг давлат бюджети даромадларидаги салмоғи қуйидаги 
жадвал маълумотларида яққол намоѐн бўлади ( 4-жадвалга қаралсин). 
19
Каримов И.А. Ўзбекистон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида.-Т.: 
Ўзбекистон, 1995. -208б. 

---

51