Ўзбекистон Республикаси Олий ва Ўрта махсус таълим вазирлиги Самарқанд иқтисодиѐт ва сервис институти

Давлат қарзлари бўйича фоизлар ва қарзларни тўлаш. Бюджет 
тақчиллиги, давлат қарзи ва қарзларни тўлаш бўйича фоизлар орасидаги 
боғланиш қуйидаги формула билан ифодаланади: 
(G
n
–T
n
)–
.
D
D
D
*
i
g
1
n
g
n
g
n



бу ерда 
g
n
D
ва 
g
1
n
D

- олдинги ва жорий давлат қарзлари; 
g
n
D
*
i
- олдинги қарзлар бўйича қарзлар фоизларини тўлаш бўйича 
фоизлар; 
G
n
-T
n
– Давлат бюджети қолдиғи. 

---

60 
Келтирилган формула қуйидагича иқтисодий маънога эга бўлади: 
- тақчилликни қоплаш манбаи бўлиб (формуланинг ўнг қисми) давлат 
қарзи ҳисобланади; 
- бюджет қолдиғи G
n
-T
n
давлат қарзини кўпайтиради, қарзлар бўйича 
фоизларни тўлаш эса бюджет тақчиллигини кўпайтиради. 
Агар тақчиллик давлат қарзи ҳисобига молиялаштирилса, қарзни тўлаш 
бўйича харажатларни ошишини ва ушбу омилга боғлиқ равишда бюджет 
тақчиллигини кўпайишини кутиш мумкин: 
G0-T0

Dg

(iDg)

(G1-T1)

 
Миллий валюта курси ва бюджет тақчиллиги. Миллий валюта курси 
давлат қарзларини тўлаш бўйича харажатлар ҳажмига таъсир этувчи омил 
сифатида қаралади, чунки миллий валюта курсини пасайиши олдинги 
фоиздаги ташқи қарзни тўлаш учун миллий валютада кўпроқ пул 
маблағларини талаб этади: 
q

i
d

D
g

Миллий валюта курсини ўзгаришининг бюджет тақчиллигига таъсири 
бошқача кўринишда ҳам бўлиши мумкин. Хусусан, курс давлат бюджети 
тушумига таъсир этиши мумкин. Маълумки, курснинг ўсиши мамлакатнинг 
экспорт салоҳиятини камайтиради (соф экспортнинг камайиши), яъни 
экспортни солиққа солишдан тушадиган тушумлар камаяди. Шунингдек, 
курснинг ўсиши ѐки унинг пасайишдан кейин барқарорлашуви нархларни 
ўсишини чеклаб қўйиши мумкин. Бу эса, ўз навбатида маҳсулотларни 
сотилишига, бундан келиб чиққан ҳолда нархлар даражасига боғлиқ бўлган 
эгри солиқлардан бюджетга тушумларни камайишига олиб келади. 
Барқарор ва ўсаѐтган валюта курсининг бюджет тақчиллигига нисбатан 
ижобий натижаси ички барқарорлашувга, ишлаб чиқариш ҳажмини 

---

61 
ортишига, даромадларни кўпайишига ва, шундай қилиб, бевосита солиқлар 
базасини ошишига олиб келишини кузатиш мумкин.