Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги самарқанд давлат чет тиллар институти

REFERENCES: 
1. The Turns of Translation Studies: New Paradigms or Shifting Viewpoints? 
2. Early Years in Machine Translation: Memoirs and Biographies of 
Pioneers; 
3. Christopher Kasparek, "The Translator's Endless Toil", The Polish 
Review, vol. XXVIII, no. 2, 1983, pp. 84-87. 
4. The Oxford Companion to the English Language, Namit Bhatia, ed., 1992, 
pp. 1,051–54. 
5. "Early Years in Machine Translation: Memoirs and biographies of 
pioneers. 
BADIIY TARJIMADA USLUB VA USLUBIY 
MOSLASHTIRISH 

---

66 
Shermatova B. I.(SamDCHTI o’qituvchisi) 
Usarova D. R. (SamDHCTI talabasi) 
Annotatsiya: Ushbu maqolada tarjima nazariyasi asoslariga tegishli 
bo'lgan muammolardan biri badiiy tarjimada uslub va uslubiy moslashtirish 
muammolari haqida so’z yuritiladi. Tarjimon tarjima jarayonida o’z bilim va 
ko’nikmalariga asoslanib tarjima qiladi shunga qaramasdan, mutaxassis shu 
jarayonda muallif uslubini saqlab qolishi hamda unga o’z uslubini 
aralashtirib tarjimaga noaniqlik kiritmasligi kerak hisoblanadi. Bu orqali 
tarjimon muallif asardan ko’zlagan maqsadni to’laqonli yetkazib bera oladi.
Abstract: This article deals with one of the problems related to the 
basics of translation theory which is the problem of style and methodological 
adaptation in literary translation. The translator translates based on his / her 
knowledge and skills in the translation process, however, the expert should 
keep the author's style in the process and not confuse the translation with his 
/ her own style. Translator is able to fully convey the purpose of the work 
that the author means. 
Barchamizga ma'lumki, tarjima inson faoliyatining eng qadimiy 
turlaridan biri hisoblanadi. Har qanday davrda ham insonlar tarjimonlarga 
ehtiyoj sezishgan. Tarjima orqali dunyodagi xalqlar o'rtasida do'stik, 
ijtimoiy-itisodiy, ilmiy, madaniy va adabiy aloqalar vujudga kelgan. Tarjima 
qilingan asarlar orqali odamlar jahon adabiyoti bilan tanishishadi va shu 
asarlar orqali odamlar o'zlariga estetik zavq olishadi. Shu bilan birga ushbu 
asarlar orqali jamiyatda ham yangicha qarashlar qaror topadi. "Tarjima Vatan 
adabiyotiga yangi obrazlar, badiiy tasviriy vositalar hadya etadi." - degan edi 
tarjimashunos olim Qudrat Musayev o'zining "Tarjima nazariyasi va 
asoslari" kitobida [3: 9]. Darhaqiqat, tarjimon tarjima jarayonida boshqa tilda 
yaratilgan matnni o'girilayotgan tilda qayta yaratadi. Albatta bu jarayonda 
tarjimon tarjima nazariyasi qonuniyatlariga tayanib ish tutadi. Zero, “Tarjima 
– bu ilhom, yuksak iste’dod va intuitsiya bilan chuqur filologik bilim, 
tinomsiz lug’aviy mehnat hamda o’rinli ilmiy sharhning qorishmasidan 
iborat nazariy-ijodiy jarayondir.”[ 7:149,150]. 
Tildagi tarjimalar xilma xil turlarga bo’linadi va ular orasida badiiy 
tarjima alohida ahamiyat kasb etadi. Badiiy tarjimaning boshqa tarjima 
turlaridan farqi shundaki, unda filologik tahlil hamda lisoniy uslubiy 
qiyosning ishtirok etishidir. Bir asar boshqa bir asarga o’xshamagani kabi har 
bir yozuvchining o’z yozish, ifoda etish usuli mavjuddir. U bu bilan boshqa 
yozuvchi shoirlardan farqlanib turadi. Tarjimon esa buni anglay bilishi va 
badiiy asar o’z tilida qanday estetik zavq bilan o’qilsa o’girilayotgan tilda 

---

67 
ham shunday estetik zavq uyg’otishi kerak. Shu o’rinda uslub terminiga 
“Adabiyotshunoslik terminlar lug’atida” quyidagicha ta’rif berilgan: “Uslub 
– keng ma’noda – yozuvchi ijodidagi g’oyaviy-badiiy xususiyatlar birligi, tor 
ma’noda – ifoda usuli (tarsi, bayon). Keng ma’noda uslub tushunchasi 
shoirning dunyoqarashi, asarlaring asosiy leytmotivini tashkil etuvchi 
g’oyalar, syujet va xarakterlar doirasi badiiy tasvir vositalari, tili va 
boshqalarni qamrab oladi.”[1:605].
Har bir ijodkor o’z individual uslubiga egadir. Bu uslub uning bir 
nechta asarlarida uchraydigan badiiy tasvirlar va albatta obrazdir. 
Ijodkorning uslubi u o’zi yashab turgan davrga ham bog’liq bo’ladi. Bu 
haqida tarjimashunos olim G’aybulla Salomov shunday degan: “Individual 
uslub deganda biron avtorning muayyan davrda yaratgan asarlarida doim 
uchrab turadigan yoki uning butun ijodiga xos asosiy uslubiy unsurlar 
majmuasi tushuniladi. Shuningdek ijoiy faoliyatga munosabatidan qat’iy 
nazar , biron shaxsning og’zaki yoki yozma nutqda muntazam ishlatilgan 
so’z va iboralari ham individual uslubni keltirib chiqaradi.” [6: 66]. Har bir 
shoir yoki yozuvchining o’z uslubi bo’lgani kabi, ar bir tarjimonning hm o’z 
uslubi mavjuddir. Badiiy tarjima jarayoni shunisi bilan murakkabki, 
tarjimon badiiy asrni tarjima qilish jarayonida muallifning uslubini 
to’laligicha saqlab qolishi kerak yo’qsa, bu asar boshqa tilga o’girilgach o’z 
badiiy qiymatini ya’ni estetik zavqini yo’qotishiga sabab bo’lishi mumkin. 
Bu esa tarjima nazariyasi muammolaridan biri hisoblanadi. Badiiy tarjima 
ham boshqa axborot matnlari tarjimasi kabi aniqlikni talab qiladi. Bunda 
tarjimon aniqlikni yozuvchning individual uslubidan izlashi maqsadga 
muvofiqdir. “Badiiy tarjimada aniqlikka erishish faqat yozuvchining 
individual uslubini aks ettirish orqali amalga oshadi. Uslubni berolmagan 
tarjimon aniqlikka da’vo qilolmaydi.”[5: 113]. 
Tarjimon badiiy tarjima jarayonida yozuvchining uslubini saqlash 
bilan bilan birga unga o’z uslubini ham qo’shadi. Ya’ni uslublar moslashadi. 
Tarjimon uslublarmi moslashtirish orqali badiiy asar estetik zavqi va estetik 
didini ham saqlab qoladi. “Uslubiy moslashtirish yoki taqlidda muayyan janr, 
ijtimoy muhit, davr va boshqalarga xos bo’lgan naql yoki nutq uslubiga 
taqlid, o’xshatma yoinki monandlik tarzida tushuniladi. Bundan maqsad 
biron nuq maqomining ”Ayni o’zi haqida taasuurot tug'dirishdir" [2: 6].
"Tarjima bu - uslub. Uslub esa jumla. Jumla yaratish mahorati. Jumlasi 
yo'q odam yozuvchi, shoir, dramaturg bo'lolmaganidek, jumlasi yo'q kimsa 
ham hech qachon tarjimon bo'lolmaydi." [2: 56] Darhaqiqat, har bir she'rmi, 
hikoyami, dostonmi, butun boshli romanmi farqi yo'q. Ular har biri 

---

68 
gaplardan, gaplar esa ma'lumki jumlalardan iborat bo'ladi. Har qanday
tarjima jarayonida ham ya'ni u badiiy yoki axborot matni bo'lishidan qat'iy 
nazar. U avvak gaplarga so'ngra esa jumlalarga bo'lib tarjima qilinadi. Badiiy 
asarning tili ham o'sha jumlalarga bog'liq ya'ni tarjimon jumlalarni to'g'ri 
tarjima qila olsa u uslubni ham maromiga yetkazib tarjima qila oladi, albatta. 
Tuzilgan jumlalar o'z mualliflarini ajratib turadi. Boshqacha qilib aytganda 
jumlalar orqali yozuvchi shoirlar bir biridan ajralib turishadi. Tarjimashunos 
olim I.G'ofurov aytganidek - "Jumla - badiiy uslubning javhari va 
kimyosi".[2: 56] 
Jumlaning qiymatini uning qanday tuzilganligi va qanday ohangdorlik, 
qanday estetik zavq uyg'ota olishi bilan bog'liq. 
"Jumla yaratish tuyg'usini tarbiyalash - talantni tarbiyalash, talantli 
tarjimonlarni tarbiyalash, yaba ham to'g'rirog'i, tarjimon talantini tarbiyalash 
deganidir."[2: 56]
Xulosa qilib aytganda, badiiy tarjima jarayoni ilmiy tarjima 
jarayonidan bir muncha murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki, ilniy 
tarjimada tarjimon tarjimaga ilmiy jihatdan yondashadi va gaplarning 
strukturaviy qurilishiga ko'proq e'tibor beradi. Badiiy tarjimada esa tarjimon 
berilgan matnga nafaqat tarjimon sifatida, balki ijodkor sifatida yondashadi. 
Shu bilan birga u tarjima qilayotgan matnni uslubini o'zicha saqlash va 
moskashtirish uchun matndagi har bir so'zning asliyatda qanday ma'no 
ifodalashga xizmat qilgan, unga qanday pragmatik ma'no yuklangan va 
qanday uslubni shakllantirishga xizmat qilayotganini bilishi va aniqlashi 
kerak. U shu orqaligina badiiy asar ruhini saqkab qola oladi. Badiiy tarjima 
asliyatni o'zicha qaytarish emas, uni bishqa tilda qayta yaratishdir. Shu 
borada tarjimonlar tilning boyidhiga ham xizmat qiladilar. 
Badiiy tarjima jarayonida asliyatda mavjud so'zlarga, gapning 
qurilishiga ohangdorlik va ma'nolarning yuzaga kelishiga tarjimonlar erkin 
ya'ni ijodkorona munosabayda bo'lishadi va bu orqali o'zlari ko'zlagan 
maqsadlariga yetishadi. Asliyatda uchragan ba'zi so'z, so'z birikmakari yoki 
atamalar tarjima qilinayotgan tilda mavjud bo'lmasligi mumkin, bunday 
holatda esa tarjimon asar ustida ishlab yangidan yangi so'z birikmalari va 
atamalarni tilga olib kiradi, albatta, uning o'z semantik va pragmatik 
salohiyatini saqlagan holda. Bu bilan esa tilning boyishiga tarjimon ham o'z 
hissasini qo'shgan bo'ladi.