Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ш. Д. Эргашходжаева, И. Б. Шарипов

 
ҚИСҚА ХУЛОСАЛАР 
Маркетинг тадқиқотларининг ялпи маркетинг фаолиятини ташкил 
этишда, уни бошқаришда, режалаштиришда ва назорат этишда муҳим 
аҳамиятга эга булиши – замонавий маркетинг назариясининг асосий 
хусусиятларидан бири сифатида намоён бўлмоқда. 
Маркетинг тадқиқотлариниг юқори даражада ташкил этилиши, 
уларнинг 
кулами, 
таҳлилий 
ва 
қайта 
ишлаш 
жараёнларида 
фойдаланиладиган 
услублар 
йиғиндиси, 
бевосита 
корхона 
ва 
ташкилотларнинг маркетинг стратегиясини белгилашда, амалга 
оширишда, дастлабки босқич, «таянч нуқта» ҳисобланади. Истеъмол 
бозори тобора Янги товарлар ва хизматлар билан бойиб бораётган бугунги
шароитида янги имкониятларни аниқлаш ва улардан окилона 
фойдаланишда маркетинг тадқиқотларининг аҳамияти кун сайин ортиб 
бормокда. 
Маркетинг тадқиқотларининг асосий мақсади, унинг вужудга келиш, 
шаклланиш ва ривожланишнинг объектив сабаблари, зарурати билан 
белгиланди, ҳамда унинг мақсади нихоятда кенг ва мураккаб масалаларни 
хал қилишга каратилгандир. У ишлаб чиқаришни ҳаридор эҳтиёжига 

---

118
мослаштириб, талаб ва таклифни мувозанатига эришган холда, уни ташкил 
этган корхона, ташкилотларга юқори фойда келтиришдир. 
Маркетинг тадқиқоти ишлари барча ташкилот ва корхоналар 
фаолиятида кенг ўрин эгаллаб бормоқда. Бозор хусусидаги ахборот ёки 
хабарларга суяниш, улардан керакли вазиятларда фойдаланиш, табиийки, 
зарурий шартдир. Лекин, фирма ва ташкилотларнинг мақсадли бозор, 
ҳаридор сари интилишларини амалга оширишда муайян йўналишга ва 
мақсадга бўлган маркетинг тадқиқотлари муҳим ўрин эгаллайди. 
Маркетинг тадқиқотларининг энг муҳим босқичларидан бири бўлиб 
бу – тадқиқот режасини ишлаб чиқиш ҳисобланади. Бунда тадқиқот учун 
зарур бўлган маълумотлар ва ахборотларни тўплаш манбалари, услублари, 
қуроллари, танлов ўтказиш тартиботи ва режалари тўзилади. Тадқиқот 
асосланадиган маълумотлар ва манбалардан бир неча маротаба тегишли 
соҳаларда фойдаланиш, уларни қайта ишлаш мумкин. 
Маркетинг тадқиқотида кўзатиш, эксперимент, сўров, гуруҳли бахс 
энг қўп қулланиладиган услублар ҳисобланади. Ҳар бир услуб 
тадқиқотнинг тегишли босқичларида самарали ахборот тўплаш, уни қайта 
ишлаш, техник воситаларидан самарали фойдаланишни назарда тутади. 
Бозорда вужудга келаётган ўзгаришларни ўз вақтида сеза билиш, 
муайян давр мобайнида ҳаридорлар атворини, мижозлар хатти-ҳаракатини, 
рақобатчилар тактикасини ўрганиш корхона ва ташкилотларнинг 
маркетинг фаолиятини самарали ташкил этишда муҳим аҳамият касб 
этади. Бу хусусда ахборотни тўлиқ олиш, қайта ишлаш ва ундан қарор 
қабул қилиш босқичида унумли фойдаланиш имкониятлари бир мунча 
чегараланган бўлади. Чунки, бозорда рўй бераётган ўзгаришларнинг 
жаддалги, ўзаро боғлиқлиги ва таъсирчанлиги юқоридир. 
Кўзатиш услуби иқтисодий, ижтимоий соҳалар статистикасида қўп
қўлланиладиган ахборот йиғиш услуби саналади. Кўзатиш ўз навбатида
бир қатор туркумлаш белгиларига кўра фарқланади. Бу хусусда 

---

119
иқтисодий статистикага оид дарсликлар ва ўқув қўлланмаларида етарли 
маълумотлар берилган.
Маркетинг тадқиқотларида сўроқ услуби қўп жиҳатдан анкета(сўроқ 
варақаси) воситасида қўп ташкил этилади. Анкета ўз ичига тайинли 
тизимга солинган, мантиқан боғланган саволлар кўламини олиб, асосан 2 
шаклда ахборот тўплашга хизмат қилади.
Анкета воситасида ўтказиладиган тадқиқотларга муайян фирма 
маҳсулотларини сотувчи ташкилот ходимлари, махсус танлаб олинган 
экспертлар, муайян манзил аҳолиси жалб этилади. 
Маркетинг тадқиқоти учун зарур бўлган маълумотлар ва ахборотлар 
кўлами жуда кенг бўлиб, уларни тайинли тартибга солиш ва зарур 
пайтларда улардан фойдаланиш талаб этилади. Дастлабки тасаввурга кўра 
бозор, ҳаридор, рақобатчи ва маҳсулот хусусидаги барча ахборотни 
керакли шаклга жамлаш ва амалий фаолиятда уларга таяниб иш кўриш 
самарали ҳисоланади. Дарҳақиқат, бу тасаввур ўринли ва табиийдир. 
Лекин, кўпроқ ушбу маълумот ва ахборотларни тайинли тартибга сола 
билиш, улардан ўз ўрнида фойдаланиш ва уларнинг янгиланиб, бойиб 
туришини таъминлаш муҳим аҳамият касб этади. 
Маркетинг хусусидаги маълумотларни тўплаш манбаларини шартли 
равишда бирламчи ва иккиламчи турларга бўлиш мумкин. Бирламчи 
маълумотларга тайинли мақсад учун ил бор янгидан ташкил этилган 
маълумотлар, ахборотлар киради. Иккиламчи ахборотларга эса дастлаб 
бошқа мақсадлар учун йиғилган, қайта ишланган, турли манбаларда 
(журнал, ҳисобот, ахборот бюллетенлари ва ҳ.к.) мавжуд бўлган 
ахборотлар киради. Иккиламчи маълумотларни тўплаш манбалари 
тегишли ташкилотга таалуқли бўлиш ёки бўлмаслигига кўра, ўз навбатида 
ички ва ташқи турларга бўлинади.