Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент архитектура – қурилиш институти

9 - боб. Объектга оид қурилишнинг бош тарҳини лойиҳалаш


9.1. Қурилишнинг бош тарҳини мақсади, турлари ва таркиби

Қурилишнинг бош тарҳи (ҚБТ) қурилиш майдончасининг қурилиш давридаги умумий кўриниши бўлиб, унда қурилаётган объектдан ташқари қурилиш учун зарур бўлган асосий юк кўтарувчи ва монтаж механизмларининг, ишлаб чиқариш мосламаларининг вақтинчалик бино ва иншоотларнинг ўзаро жойлашуви ҳамда қурилишнинг омбор хўжалиги акс эттирилади. Бундан ташқари ҚБТда қурилиш майдончасини вақтинчалик йўл ва йўлаклар, сув, электр, канализация ва телефон тармоқлари билан таъминлаш тадбирлари ҳам ўз ифодасини топмоғи лозим.

ҚБТ «Қурилишни ташкил этиш лойиҳаси» (ҚТЭЛ) ва «Қурилишда ишларни бажариш лойиҳаси» (ҚИБЛ) таркибига кирувчи асосий техник ҳужжатлардан бири ҳисобланади. Унинг асосий мақсади бино ва иншоотларни қуриш даврида қурилиш майдончасини хавфсизлик техникаси талаб ва қонунларига мувофиқ тўғри ташкил қилиш, вақтинчалик ёрдамчи қурилиш хўжалигини ташкил қилишда ортиқча чиқимларга йўл қўймасликни режалаштиришдан иборат. Қурилиш бош тарҳлари асосан 2 хил бўлади:
1) умуммайдон қурилиш бош тарҳи;
2) алоҳида объект қурилишининг бош тарҳи.
Умуммайдон қурилиш бош тарҳи саноат, фуқаро ва қишлоқ хўжалиги бинолари мажмуаси учун ёки режадаги кўриниши мураккаб бўлган алоҳида олган йирик объектлар қурилиши учун тузилади. У график қисмидан ва ҳисоблаш - тушунтириш хатидан ташкил топади.
Умуммайдон қурилиш бош тарҳининг график қисмида қуйидагилар акс эттирилади:
- қурилиш майдонининг барча вақтинчалик бинолари, йўл ва йўлаклар, омбор хўжалиги ва муҳандислик тизимлари акс эттирилган бош режаси;
- доимий ва вақтинчалик бино ва иншоотлар таснифи;
- шартли белгилар;
- техник-иқтисодий кўрсаткичлар.
Ҳисоблаш - тушунтириш хатининг матнида умумий меъёрлар ва кўрсаткичлар асосида вақтинчалик бино ва иншоотлар, омбор хўжалиги, сув, газ, оқава сувлар, электр энергиясига бўлган талаб ва эҳтиёжларнинг ҳисоблари келтирилади. Унда қурилиш бош тарҳини тузиш қоидалари, вақтинчалик бино ва иншоотларни жойлаштириш тартиблари ўз аксини топиши зарур.
Умуммайдон қурилиш бош тарҳи лойиҳалаш институтлари томонидан ишчи лойиҳа босқичида тузилади, уни буюртмачи ва бош пудратчи билан келишиб олади. Буюртмачи ўз навбатида уни туман (шаҳар) меъморий бўлими, санэпидемстанция, ёнғинни назорат қилиш бўлими, сув, электр ва шунга ўхшаш бошқа техник хизмат кўрсатиш ташкилотлари билан келишиб қўйиши зарур.
Алоҳида объект қурилиши бош режаси умуммайдон қурилиш бош тарҳида акс эттирилган барча объектлар учун алоҳида-алоҳида ҳолда ёки алоҳида олинган объектлар учун тузилади.
Қурилиш бош тарҳининг бу тури ҳам умуммайдон бош тарҳи сингари икки қисмдан (график қисм ва ҳисоблаш - тушунтириш хатидан) ташкил топади. Фақат бу ерда ҳисоблар умумий меъёрлар ва кўрсаткичлар асосида эмас, балки аниқ меъёр ва кўрсаткичлар асосида бажарилади ёки бошқача қилиб айтганда ҳисобларга, қабул қилинган лойиҳавий ечимларга янада аниқликлар киритилади.