Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент кимё-технология институти озиқ-овқат маҳсулотлари технологияси факультети «Озиқ-овқат хавфсизлиги»

88-мисол. Агар яхши тиндириш учун 200 мл шарбатга 16 мл 5%-ли суспензия сарфланган бўлса 5000л шарбатни тиндириш учун қанча 5%-ли сув-шарбат суспензияси сарфланади.

5%-ли суспензиянинг 5000л шарбатга сарфи қуйидаги миқдорни ташкил қилади

0,016 * 5000 _{= 400л}

0,2

қуруқ бентонит эса	400*5	= 20кг
	100

102

Желатин ва танин билан тиндириш

Мева шарбатини желатин билан тиндириш елимлаш дейилади. Елимлаш шарбатнинг айрим коллоидлари манфий, желатин коллоиди эса мусбат зарядга эга бўлганлигига асосланган. Елимлашда қарама-қарши зарядланган зарралар тортишиб нейтралланади, ўлчами катталашади, чўкмага туша туриб бошқа коллоид ва зарраларни бирга чўктиради.

Фақат желатин эритмасини ишлатиш баъзан керакли натижани бермайди, коагуляцияланишга сув сатҳи тортиш кучи қаршилик кўрсатади.

Бундай ҳолда желатиндан илгари ьанин эритмаси қўшилади. Танин коллоид зарраларнинг сув пардасини парчалайди, ундан ташқари танин оқсил билан бирикиб сувда эримайдиган бирикмалар ҳосил қилади ва чўкмага тушади.

Шарбат тиниш сифати ва таниннинг тўғри дозировкасига боғлиқ. Агар улар кам бўлса тўлиқ тиниш кетмайди, кўп бўлса лойқаланади.

Тиндириш сифатли бўлиши учун желатин ва танин миқдори шарбатнинг ҳар бир партияси учун экспериментал йўл билан аниқланади.

Экспериментал елимлаш учун 10 донадан уч қатор пробирка олинади. Ҳар бир пробиркага 10 мл-дан совутилган шарбат солинади. Биринчи қатордаги пробиркаларга 1%-ли желатин эритмаси солинади: биринчига – 0,1; иккинчига 0,2; учинчига 0,3 ва ҳоказо ўнинчига 1,0 мл. Иккинчи қатордаги ҳар бир пробиркага 0,1 мл-дан 1% -ли танин эритмаси солинади. Пробиркалардаги махсулот аралаштирилади ва уларга 1%-ли биринчи қатордаги пробиркаларга солинган тартиб ва миқдорда желатин эритмаси солинади.

Учинчи қатордаги пробиркани ҳаммасига 0,2 мл-дан танин эритмаси солинади. Пробиркалардаги махсулот аралаштирилади ва уларга биринчи қатордаги пробиркаларга солинган миқдорда 1% -ли желатин эритмаси солинади.

Ҳама пробиркалар аралаштирилади ва 15-20 минут тинч ҳолатда тиндирилади. Шарбат тез ва яхши тинган пробиркадаги желатин ва танин миқдори гарбатнинг шу партиясини тиндириш учун доза бўлади. Агар бир неча пробиркада яхши натижа олинса сарф меъёри сифатида энг кам пробиркадаги доза олинади.

Ҳисобланган дозадаги танин ва желатин миқдори шарбатга ўлчаб солинади, аралаштирилади ва чўкманинг ҳаммаси пастга тушиб зичлангунча кутилади. Бу жараён одатда 6-10 соат давом этади. Шарбат чўкмадан ажратиб олинади ва фильтрланади.

Фараз қилайлик шарбат иккинчи қаторнинг бешинчи пробиркасида яхши тинди. Унга 1%-ли танин 0,1 мл миқдорда ва 1%-ли желатин 0,5 мл миқдорда солинган.

Дозировкани билган ҳолда 1000л шарбатга қанча танин ва қанча желатин 1% эритма ё қуруқ ҳолатда солинишини ҳисоблаш қийин эмас.

Керакли 1%-ли танин миқдори

103

0,0001*100 _{= 10л,}
0,010

қуруқ танин эса (1л-ни 1 кг десак)

^{10 *1} = 0,1кг
100
1%-ли желатин эритмаси
0,0005 *1000 _{= 50л.}

0,010

қуруқ желатин (1л-ни 1кг десак)	50 *1		= 0,5кг
	100