Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат юридик институти
Download 2.8 Kb. Pdf ko'rish
|
Y.TURSUNOV. MEHNAT HUQUQI
|
3-§. Йиллик меҳнат таътили Меҳнат таътили барча ходимларга, шу жумладан ўриндошлик бўйича ишла- ётган ходимларга дам олиш ва иш қобилиятини тиклаш учун иш ҳақи сақланган ҳолда ҳар йили берилади. Йиллик меҳнат таътилининг энг кам муддати ўн беш иш кунидан иборат. Меҳнат тўғрисидаги қонун ҳужжатларида узайтирилган ва қўшимча меҳнат таътили беришни назарда тутади. Меҳнат Кодексининг 135- моддасига кўра қуйидагиларга соғлиги ҳолати ва ёшини ҳисобга олиб, йиллик узайтирилган асосий таътил берилади: ўн саккиз ёшга тўлмаган шахсларга – ўттиз календар кун: ишлаётган I ва II гуруҳ ногиронларига – ўттиз календар кун. Айрим тоифадаги ходимларга меҳнат вазифаларининг ўзига хос жиҳатлари ва ху- сусиятлари ҳамда бошқа ҳолатларини эътиборга олиб, қонун ҳужжатларига мувофиқ узайтирилган таътиллар белгиланади (масалан, ўқитувчилар, шифокорлар ва ҳ. к.лар). Меҳнат Кодексининг 136-моддасида қуйидаги ҳолларда йиллик қўшимча таътиллар берилиши назарда тутилган: 74 Қаранг: Ўзбекистон Республикасининг «Ўзбекистон Республикасида байрам кунлари тўғриси- да»ги Қонуни. Ўзбекистон Республикаси Олий Кенгашининг Ахборотномаси, 1992 йил, 9-сон, 368-модда. меҳнат шароити ноқулай ва алоҳида тусга эга бўлган ишларда банд бўлган ходимларга; оғир ва ноқулай табиий иқлим шароитларида иш бажараётган ходим- ларга; Меҳнат тўғрисидаги қонунларда ва бошқа меъёрий ҳужжатларда, меҳнат шарт- номасининг шартларида назарда тутилган бошқа ҳолларда. Таътилларнинг муддати олти кунлик иш ҳафтаси юзасидан календар бўйича иш кунлари билан ҳисоблаб чиқарилади. Байрам кунлари таътилни ҳисоблашда ҳисобга олинмайди. Йиллик таътилнинг умумий муддатини ҳисоблаб чиқаришда қўшимча таътиллар йиллик асосий таътилларга (шу жумладан узайтирилган таътилларга ҳам) қўшиб жамланади. Барча ҳолларда қонун ҳужжатлари билан белгиланган таътилларни жамлашда уларнинг умумий муддати қирқ саккиз иш кунидан ошиб кетмаслиги керак. Меҳнат таътилини олиш ҳуқуқини бе- рувчи меҳнат стажининг турлари Меҳнат Кодексининг 142-моддасида кўрса- тилган бўлиб, улар қаторига ҳақиқатда ишланган вақтдан ташқари яна бир қатор вақтлар ҳам киритилган. Йиллик асосий таътил биринчи иш йили учун ходим камида олти ой ишлаганидан кейин берилиши мумкин. Айрим тоифадаги ходимлар (ҳомила- дор ва туғиш таътилига чиқаётган аёллар, I ва II гуруҳ ногиронлари, ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимлар ва бошқалар)га олти ой ўтмасдан олдин меҳнат таътили берилиши мумкин 75 . Кейинги иш йиллари учун таътил иш берувчи- нинг ходимлар вакиллик органи билан келишиб тузган таътилларни бериш графигига мувофиқ равишда берилади. Бундай графикни тайёрлаш пайтида ёш болали аёллар, I ва II гуруҳ ногиронлари, уруш қатнашчилари, ўн саккиз ёшга тўлмаган шахслар ва бошқа айрим шахслар ёз ойларида ёки улар хоҳла- ган пайтда таътилга чиқиш ҳуқуқига эга эканликлари ҳисобга олинмоғи ло- зим. Меҳнат таътили ҳар йили берилиши лозим. Агар ишлаб чиқариш тусидаги сабаб- ларга кўра ходимга жорий йилда таътилни тўлиқ бериш имкони бўлмаса, у ҳолда хо- димнинг розилиги билан таътилнинг 12 иш кунидан ортиқ қисми кейинги иш йилига кўчирилиши мумкин. Шу йил ундан, албатта, фойдаланилиши лозим. Ўн саккиз ёшга тўлмаган ходимларга йиллик таътилни, шунингдек меҳнат шароити ноқулай ва алоҳида тусга эга бўлган ишлар учун бериладиган йиллик қўшимча таътилларни бермаслик тақиқланади. Ходим вақтинча меҳнатга яроқсиз бўлиб қолгани, давлат ёки жамоат ишларига жалб этилгани туфайли меҳнат таътилидан фойдалана олмаган ҳолларда бу таътил узайтирилиши мумкин. Ходим таътилдан фойдаланишга тўсқинлик қилувчи ҳолатлар ҳақида иш берувчини хабардор қилиши шарт. 75 Қаранг: Халқаро Меҳнат Ташкилотининг 1936 йилги 52-сонли «¥ақ тўланадиган йиллик меҳнат таътиллари тўғрисида»ги Конвенцияси ва ушбу Конвенцияни ратификациялаш ҳақида Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 1995 йил 6 майдаги 84-1-сонли қарори. Ходимнинг хоҳишига кўра таътил қисмларга бўлиниши мумкин, лекин бунда таътилнинг бир қисми ўн икки иш кунидан кам бўлмаслиги лозим. Ходимни таътилдан чақириб олишга фақат унинг розилиги билан йўл қўйилади. Шу муносабат билан фойдаланилмай қолган қисми кейинги иш йилининг таъти- лига қўшиб қўйилади ва натурал ҳолда берилиши лозим. Меҳнат таътилининг пулли компенсацияси билан алмаштиришга камида ўн беш кундан иборат меҳнат таътили натурал ҳолда берилиши шарти билан йўл қўйилиши мумкин. Ишдан бўшаётган ходимга фойдаланилмаган барча асосий ва қўшимча таътиллар учун пулли компенсациялар тўланади. Жамоа шартномасида ёки ходим билан иш берувчининг ўзаро келишувида ходим ишдан бўшаётганида асосий ва қўшимча таътиллар натура ҳолида берилиб, кейин ишдан бўшатиш белгиланиши мумкин. Бунда таътилнинг тамом бўлган куни меҳнат шартно- маси бекор бўлган кун ҳисобланади. 4-§. Ижтимоий таътиллар ва уларни бериш асослари Ижтимоий таътил деганда ходимга оилавий ва бошқа мақсадли сабаблар- га кўра бериладиган таътиллар тушунилади. Меҳнат Кодексининг 149-моддасида ижтимоий таътилларнинг қуйидаги турлари назарда тутилади: ҳомиладорлик ва туғиш таътиллари; болаларни парваришлаш таътиллари; ўқиш билан боғлиқ таътиллар; ижодий таътиллар. Меҳнат Кодексининг 223-моддасига кўра аёлларга туққунга қадар 70 ка- лендар кун ва бола туғилгач 56 календар кун (эгизаклар туғилса ёки қийин кечган туғишда – 70 кун) миқдорида таътил берилади. Бу таътилларнинг бе- рилиш шартлари ва тартиби «Давлат ижтимоий суғурта бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида»ги Низомда белгиланган 76 . Ижтимоий таътилнинг бу тури тегишли тиббий муассасалар томонидан берилган вақтинча меҳнатга яроқсизлик варақаси асосида берилади ва бу даврда хо- димга ўртача ойлик иш ҳақи миқдорида нафақа тўланади. Янги туғилган болаларни бевосита туғуруқхонадан фарзандликка олган ёки болаларга васий қилиб белгиланган шахсларга бола фарзандликка олин- ган (васийлик белгиланган) кундан бошлаб бола туғилган кундан эътиборан эллик олти календар кун (икки ёки ундан ортиқ бола асраб олинган (васийлик 76 Қаранг: Ўзбекистон Республикаси Адлия вазирлиги томонидан 1998 йил 9 апрелда 430-тартиб рақами билан давлат рўйхатидан ўтказилган «Давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақалар тайинлаш ва тўлаш тартиби тўғрисида»ги Низомнинг 36-44-бандлари. белгиланган) тақдирда эса етмиш календар кун) ўтгунга қадар бўлган даврда давлат ижтимоий суғуртаси бўйича нафақа тўлаш шарти билан таътил бери- лади ва уларнинг хоҳишига кўра бола уч ёшга тўлгунга қадар уни парвари- шлаш учун қўшимча таътиллар берилади. Ҳомиладорлик ва туғиш таътили тугаганидан кейин аёлнинг хоҳишига кўра унга боласи икки ёшга тўлгунга қадар болани парваришлаш учун таътил берилиб, бу даврда қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда нафақа тўла- нади. Аёлга, унинг хоҳишига мувофиқ, болани парваришлаш учун иш ҳақи сақланмайдиган қўшимча таътил ҳам берилади. Болани парваришлаш учун бериладиган таътилдан бо- ланинг отаси, бувиси, буваси ёки болани амалда парваришлаётган бошқа қариндошла- ри ҳам тўлиқ ёки уни қисмларга бўлиб фойдаланишлари мумкин. Аёл ёки бошқа шах- слар ўз хоҳишларига кўра, болани парваришлаш таътили даврида тўлиқ бўлмаган иш вақти режимида ёки иш берувчи билан келишиб, уйда ишлашлари мумкин. Бунда улар- нинг нафақа олиш ҳуқуқлари сақланиб қолади (ушбу модданинг биринчи қисми). Болани парваришлаш таътили даврида иш жойи (лавозими) сақланади. Болани парваришлаш таътили меҳнат стажига, шу жумладан мутахассислиги бўйича иш стажига қўшилади. Болани парваришлаш таътилларининг вақти, башарти жамоа шартномасида, корхонанинг бошқа локал ҳужжатида ёхуд меҳнат шартномасида ўзгача ҳол назарда тутилмаган бўлса, кейинги ҳақ тўланадиган йиллик таътил олиш ҳуқуқини берадиган иш стажига қўшил- майди. Болани парваришлаш даври учун таътил боланинг онаси ёки бола парва- риши билан амалда банд бўлган шахс томонидан (боланинг онаси ишлаётганлиги ёки ўқиётганлигини тақиқловчи ҳужжат билан бирга) берилган аризага кўра иш берувчининг буйруғига кўра берилади. Бола парвариши билан машғул бўлган шахс ўзи истаган пайтда бундай таътилни тўхтатиши ва ишга тушиши мумкин. Бундай ҳолда унинг ўрнида ишлаётган ходим билан тузилган меҳнат шартномаси муддати тугаши сабабли бекор қилинади. Бола парвариши таътилидан қайтган ходимнинг иш бошлаган куни унинг ўрнига ишга олин- ган ходим билан меҳнат шартномаси бекор қилинган кун бўлиб ҳисобланади. Ўзбекистон Республикаси Меҳнат Кодексининг ишни таълим билан бирга қўшиб олиб бораётган шахслар учун имтиёзларга оид қисмида уларга қўшимча ўқув таътиллари берилиши назарда тутилган. Жумладан: Ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда умумтаълим мактабларида ўқиёт- ган ходимларга асосий иш жойларида ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда XI (XII) синфда битирув имтиҳонлари топшириш даврида йигирма иш кунидан кам бўлмаган, IX синфда эса саккиз иш кунидан кам бўлмаган таътил берила- ди. Мазкур мактабларининг V, VI, VII, VIII, X ва XI синфларида ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда таълим олаётган ўқувчилар учун қонун ҳуж- жатларида синфдан синфга ўтиш имтиҳонларини топшириш вақтида ушбу Ко- декснинг 251-моддасига мувофиқ бериладиган кунларнинг умумий миқдорини қисқартириш (саккиз-ўн икки кунга) ҳисобига уларнинг асосий иш жойида ўртача иш ҳақи сақлаб қолинган ҳолда тўрт кундан олти кунгача ишдан озод қилиш белгилаб қўйилиши мумкин. Ҳунар-техника билим юртларида таълим олишнинг кечки шаклида ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда таълим олаётган ходимлар èìòèҳîíëàðãà тайёр- ланиш ва уларни топшириш учун асосий иш жойидан ўртача иш ҳақи сақлан- ган ҳолда йил мобайнида камида ўттиз иш кунига ишдан озод қилинадилар. Кириш имтиҳонлари топширишга рухсат этилган ходимларга олий ўқув юртларига кириш учун 15 календар кун, ўрта махсус ўқув юртларига кириш учун эса, камида ўн календар кун давомида иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил берилади, ўқув юртлари жойлашган ерга бориш ва қайтиб келиш вақти бу ҳисобга кирмайди. Олий ва ўрта махсус ўқув юртларида ишлаб чиқаришдан ажралмаган ҳолда таълим олаётган ходимлар диплом иши лойиҳасини бажариш ёки бити- рув имтиҳонлари топширишдан олдинги ўн ўқув ойи давомида машғулотлар- га тайёргарлик кўриш учун олти кунлик иш ҳафтаси бўлганда ҳафтада бир кун ўртача иш ҳақи сақланган ҳолда ишдан озод этиладилар. Иш ҳафтаси беш кунлик бўлса, ишдан озод этиладиган кунлар миқдори иш сменасиинг мудда- тига қараб ўзгаради, ишдан озод этилган соатлар эса сақланиб қолади. Олий ва ўрта махсус ўқув юртларида таълим олаётган ходимларга лабо- ратория-имтиҳон сессияларида қатнашиш даврида қуйидаги тартибда: бирин- чи ва иккинчи курсда таълимнинг кечки шаклида олий ўқув юртларида таълим олаётганларга ҳар йили камида йигирма календар кун, ўрта махсус ўқув юртларида таълим олаётганларга ҳар йили камида ўн календар кун, олий ва ўрта махсус ўқув юртларида сиртдан таълим олаётганларга эса, ҳар йили камида ўттиз календар кун; учинчи ва ундан кейинги курсда таълимнинг кеч- ки шаклида олий ўқув юртларида таълим олаётганларга ҳар йили камида ўттиз календар кун, ўрта махсус ўқув юртларида таълим олаётганларга ҳар йили камида йигирма календар кун, олий ва ўрта махсус ўқув юртларида сиртдан таълим олаётганларга эса, ҳар йили камида қирқ календар кун; олий ва ўрта махсус ўқув юртларида битирув имтиҳонларини топшириш даврида камида ўттиз календар кун; диплом иши лойиҳасини тайёрлаш ва ёқлаш даврида олий ўқув юрти талабаларига тўрт ой, ўрта махсус ўқув юрти талаба- ларига эса икки ой муддат билан ўртача ойлик иш ҳақи сақланган ҳолда қўшимча таътиллар берилади. Олий ва ўрта махсус ўқув юртларининг охирги курсларида ўқиётган хо- димларга диплом иши лойиҳасига материаллар тўплаш учун ўттиз календар кун муддат билан иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил берилади. Мазкур таътил даврида талабалар ва ўқувчиларга умумий асосларда стипендия тай- инланади. Ишлаб чиқариш ёки педагогик фаолиятни илмий иш билан муваффақият- ли равишда бирга қўшиб олиб бораётган шахсларга номзодлик ёки докторлик диссертацияларини якунлаш, шунингдек дарсликлар ва ўқув-услубий қўлланма- лар ёзиш учун асосий иш жойида ўртача ойлик иш ҳақи ва лавозими сақланган ҳолда ижодий таътиллар берилади. Ижодий таътилларни бериш тартиби ва уларнинг муддатлари қонун ҳуж- жатлари билан белгиланади. Меҳнат Кодексининг 150-моддасига кўра: ходимнинг аризасига биноан унга иш ҳақи сақланмаган ҳолда таътил бе- рилиши мумкин, унинг муддати ходим билан иш берувчи ўртасидаги кели- шувга кўра белгиланади. қуйидаги ходимларга уларнинг хоҳишига кўра, иш ҳақи сақланмаган ҳол- да муқаррар тартибда таътил берилади: 1941-1945 йилги уруш иштирокчиларига ва имтиёзлари жиҳатидан уларга тенглаштирилган шахсларга – ҳар йили ўн тўрт календар кунга қадар; ишлаётган I ва II гуруҳ ногиронларига – ҳар йили ўн тўрт календар кунга қадар; икки ёшдан уч ёшгача бўлган болани парвариш қилаётган аёлларга (234- модда); ўн икки ёшга тўлмаган икки ва ундан ортиқ болани тарбиялаётган аёллар- га – ҳар йили ўн тўрт календар кунга қадар (232-модда); меҳнат тўғрисидаги қонунлар ва бошқа норматив ҳужжатларга, шунингдек меҳнат шартномаси шартларида назарда тутилган бошқа ҳолларда. Иш ҳақи тўланмаган ҳолдаги таътил беришнинг қўшимча асослари ва бу соҳадаги қўшимча имтиёзлар (меҳнат таътили олиш ҳуқуқини берадиган иш стажи таркибига кириш ва бошқалар) корхонанинг локал норматив ҳужжатларида белгилаб қўйилиши мумкин. Download 2.8 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|