Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тЎКимачилик ва енгил саноат

Савол ва топшириқлар

1. 
   Экспериментатор шахсига қандай талаблар қўйилади?
   
2. 
   Психологияда тест деб нимага айтилади?
   
3. 
   Методиканинг стандартлаштирилган тушунчаси нимани англатади?
   
4. 
   Тестлар қандай классификация қилинади?
   
5. 
   Психодиагностиканипг тамойиллари қайсилар?
   
6. 
   Психодиагност шахсига қўйиладиган талаблар ҳақида нималарни биласиз?
   
7. 
   Психодианостиканинг маънавий-ахлоқий меъёрлари.
   
8. 
   Тестларнинг турлари, меъёрлари.
   
9. 
   Психодиагностик тадқиқотларни ўтказиш.
   
10. 
    Психологияда тестларни қандай турларини биласиз?
    

7. Касбий лаёқат психодиагностикаси


Мавзулар:
7.1 Психодиагностик тестларнинг ишончлилиги ва валидлиги
7.2. Шахс психодиагностикаси
7.3. Касбий психодиагностика
7.1 Психодиагностик тестларнинг ишончлилиги ва валидлиги


Бундан олдинги саҳифаларда методларнинг нуқсони юзасидан мулоҳаза юритилган эди. Улардан фойдалинишда камчиликлар микдорини камайтириш учун муайян қоидаларга риоя қилиш лозим.
1) Баҳоланишга мўлжалланган шахснинг хусусиятлари етарли даражада аниқ ва бир хил маъноли қилиб аниқланиши шарт.

2. 
   Агарда бир гуруҳ синалувчиларни бир неча хусусиятлар, фазилатлар бўйича баҳолаш зарурияти вужудга келса, у тақдирда яхлит гуруҳнинг ҳар қайси хислат бўйича баҳолаш тавсия қилинади.
   
3. 
   Гала — самара моҳиятини эксперт томонидан тушунтириш ва уни бартараф қилиш заруриятини таъкидлаш тавсия қилинади.
   
4. 
   Бир нечта мустакил экспертлар баҳолашини умумлаштиришда ўлчовнинг аниқлаш даражаси (ишончлилиги) ортади.
   
5. 
   Махсус тайёрланган ва ўқиган экспертлар ишончлироқ, баҳолашга қодирдирлар.
   
6. 
   Турли вазиятлар ва ҳолатларни узоқ муддат кузатишда баҳолашнинг аниқлиги юқори бўлади¹.
   

Ўлчашда хатога қабул қилинган омилларнинг фарқланишига қараб тестлар ишончлилигини баҳолашга нисбатан уч хил ёндашув ҳукм суради.
I. Тест — рестест ишончлилиги.
Тест бўйича айни бир хил одамларни такрорий ўрганишнинг натижалари корреляцияси ишончлилик коэффицентига тенг. Ўлчашдаги нуқсонлар синалувчилар ҳолатларининг тафовути, такрорий синовнинг шароитлари ва ташкилий дақиқалари, жавобларни эсда олиб қолиш, матн билан ишлаш кўникмаларини эгаллаш жараёнлари билан тавсифланади.
П. Тестнинг параллел шаклларининг ишончлилиги. Тестнинг параллел шаклларининг корреляцияси ишончлилик коэффициентига тенг. Ўлчашдаги нуқсонлар юқорида таъкидлаб ўтилганлардан ташқари, тестнинг параллел шаклларини ижро этиш билан алоқадор операциялар ва ҳаракатлар хусусиятларидаги фарқлар билан тавсифланади.
III. Ишончлилик тестларининг гамогенлилиги сифатида қўлланилиши мумкин. Мазкур ҳолатда методиканинг қисмлари ўртасидаги интеркорреляциясини ҳисоблаш воситаси билан ишончли баҳоланади, уларнинг ҳар қайсиси алоҳида тест сифатида қаралади. Олинган корреляцион маълумотлар яхлит тестнинг ишончлилик даражасини ҳисоблашда аниқ формулага асосланиб фойдаланилади.
Ишончлиликдан фарқли ўларок валидлик тестларини баҳолаш билан уларнинг у ёки бу фаолиятдаги хусусиятлар ва роли тўғрисидаги тасаввурлар ўртасидаги мувофиқлик ўлчовидир.
Валидлик критериавий, концептуалли ва маъновий турларга ажратилади ҳамда улар ўзига хос талқини билан ўзаро тафовутга эгадир.
Критериавий валидлик тестнинг корреляция кўрсаткичи, алоҳида кўлами, унинг ташқи мезонлари билан ўлчанади. Ташқи мезон тестга боғлиқ бўлмаган маълум фаолиятнинг ўлчами ҳисобланади. Критериавий валидлик тест баҳолари билан қай йўсинда фаолияти хусусияти алоҳида киритганлигини кўрсатади. Критериавий валидлик кўпинча корреляция коэффициенти билан баҳоланади, ваҳоланки, бошка методлардан фойдаланса ҳам бўлади.
Концептуалли валидлик тест кўрсаткичи билан ўлчанаётган хусусият моияти тўғрисидаги назарий тасаввурлар мувофиқлиги ўлчови бўлиб ҳисобланади. Концептуалли валидлик бирон статистик кўрсаткич билан ўлчаниши мумкин эмас, чунки у тест тўғрисидаги назарий ва эмпирик маълумотлар умумлашмасини таҳлил қилиш йўли ўрнатилади. Концептуалли валидлик методикаси тест бўйича текшириш натижалари билан назарий башорат маълумотлари мувофиқлигида тузилган бўлиши керак. Бунга В.Д.Неблицин томонидан таклиф қилинган методика асаб тизими хусусиятини баҳолашга хизмат қилиши ёрқин мисолдир.
Маъновий-валидлик ўрганилаётган индивидуал хислатлар хусусиятига тестнинг таркиби ва мазмунининг, мувофиқлиги экспериментал таҳлил қилиш йўли билан ўрнатилади. Валидликнинг мазкур тури критериавий ўлчаш билан жипс алоқага эга, чунки баҳоланишга қаратилган ҳаракатлар ва операцияларнинг қатъий хусусиятлари умумий хислатлари алоқасидан ташқарида олиб қаралади.