Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент тЎКимачилик ва енгил саноат

5. Коммуникатив: “Ўз таътилингизни курсдошларингдан ким билан бирга ўтказишни хоҳлайсиз?”, “Ўқишни тугатганингиздан кейин ўз курсдошларингизни қайси бири билан бирга, бир жойда ишлашни хоҳлайсиз?” ва ҳ.к.
Социометрик мезонларни танлашда, саволларни тузишда конкрет вазиятлар ва гуруҳ синалувчиларининг хусусиятлари, уларнинг фаолияти хислатлари ва шу кабилар назарда тутилиши жоиз.
Социометрик тадқиқотларни олиб бориш тартиби.
Синалувчининг социометрик тарқатма материални тўлдириш қарори унинг (1-шакл) ихтиёрий, шахсий ишидир. Баъзи бир талабалар тадқиқотда иштирок этишдан бош тортишлари мумкин. Бундай ҳолатларга йўл қўймаслик учун олдиндан “социометрик разминка” қилиш, тадқиқот вазифаларини қисқа ва тушунарли тарзда баён этиш, унинг муҳим эканлигини уларга тушунтириб бериш ва энг муҳими, улар ишончини қозониш, жавоблари бошқалардан сир сақланишининг таъминланишига кафолат бериш, бунга иштирокчиларни ишонтира билиш керак.
Лекин тадқиқот натижалари синалувчиларга айтилмайди. Шуни эсда тутиш лозимки, гуруҳдаги норасмий алоқалар тизимини ҳаммага айтиш гуруҳ таркибида кутилмаган, нохуш ҳодисаларга олиб келиши, муносабатларда, ўзаро мулоқотда низоларни келтириб чиқариши мумкин.
Ҳар бир иштирокчи социометрик тарқатма материалларни алоҳида тўлдириш учун алоҳида берилиши керак. Ҳеч қандай айтиб беришга ва тарқатма материалларни ўзи билан олиб кетишга йўл қўймаслик лозим. Энг муҳим кўрсаткич гуруҳнинг барча аъзоларини тадқиқотга жалб эта олишдир.
Тўлдирилган тарқатма материаллар кейинчалик миқдор жиҳатидан, жадвалли, амалий графикли қайта ишланади.
Тадқиқотчи бутун гуруҳ аъзолари учун социометрик тарқатма материални олдиндан тайёрлаб қўйиши мақсадга мувофиқ. Бунда тарқатма материалнинг юқори қисмининг ўнг томонига таркибида иштирок этаётган синалувчининг (шу тарқатма материал эгасининг) исми-шарифи ёзиб қўйилади, чап томонидан эса 1, 2 ва 3 рақамлари устун шаклида ёзиб қўйилади ва уларнинг ёнидан фамилиялар ёзиш учун жой қолдирилади. Бу жойга синалувчи, яъни шу тарқатма материалнинг эгаси ўзи танланган одамнинг (шу гуруҳда иштирок этаётган гуруҳ аьзосининг) фамилиясини ёзади.
Социометрик тадқиқот ўтказишнинг бирон бир мезони танлаб олинганидан сўнг, масалан ҳиссий мезон бўйича: “Ўз сирингизни курсдошларингдан кимга айтган бўлар эдингиз?” ёки амалий меъзон бўйича: “Агар гуруҳда ҳар ким ўзи хоҳлаган одам билан бирга (бир партада) ўтиришнинг ихтиёри берилса, унда сиз ким билан бирга ўтиришни хоҳлар эдингиз?” каби савол билан уларга мурожаат қилинади. Бу саволни олдиндан кўринадиган бирон-бир жойга (доскага, плакатга ва ҳ.к.) ёзиб қўйиш мумкин. Социометрик тадқиқот самарадорлигини ошириш учун уни гуруҳнинг барча аъзолари иштирок этаётган вақтда ва улар ўзаро бир-бирларини етарлича билиб улгурмасдан сўнг ўтказиш лозим, шунингдек, тадқиқотчи ҳам синалувчиларга таниш, ишончли одам (“ўз одами”) бўлиши мақсадга мувофиқ. (Психолог ёки бошқа бирон-бир шу гуруҳга яқинлиги бўлган одам бўлгани маъқул).