Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

бўлган шароитдаги якка ҳукмронлик ҳолати ҳисобланади. 
Мисол тариқасида деҳқон ва фермер хўжаликлари томонидан 
етиштирилаётган пахта толаси ва уларни шартнома асосида 
“Ўзпахтасаноатэкспорт” холдинг компанияси таркибида 
пахта хомашёсини қабул қилиш ва қайта ишлашни ташкил 
қилиш бўйича “Ўзпахтасаноат” акциядорлик жамияти ва 
унинг ҳудудий филиалларига сотишини келтиришимиз 
мумкин. Бунда пахта етиштирувчилар тармоқда чексиз ва 
улар томонидан етиштирилган пахта хомашёсини фақатгина 
“Ўзпахтасаноат” акциядорлик жамиятига сотишади.
2. Монополиянинг вужудга келиши сабаби ва тавсифига 
кўра: табиий монополия, легал монополия, сунъий монополия 
фарқланади.
Табиий монополия таркибига камёб ва ишлаб чиқаришнинг 
эркин тарзда такрор ҳосил қилиб бўлмайдиган унсурлари 
(масалан, нодир металлар, фойдали қазилмалар ва ҳ.к.)га 
эга бўлган мулкдорлар ва хўжалик ташкилотлари киради. 
Шунингдек, мазкур монополия таркибига ўзига хос 
технологиянинг қўлланиши сабабли рақобатни ривожлантириб 
бўлмайдиган баъзи бир тармоқлар ва ишлаб чиқариш турлари 
ҳам киритилади.
Табиий монополия – корхонанинг технологик 

---

280
хусусиятлари сабабли маҳсулотга бўлган талабни қондириш 
рақобат мавжуд бўлмаган шароитда самаралироқ амалга 
оширилувчи товар бозорининг ҳолати. Бундай самарадорлик 
ишлаб чиқариш ҳажмининг кўпайиб бориши билан товар 
бирлигига тўғри келувчи харажатларнинг сезиларли даражада 
пасайиб боришида намоён бўлади. Шу билан бирга, табиий 
монополия субъектлари томонидан ишлаб чиқарилган 
маҳсулотлар истеъмолини бошқа турдаги маҳсулотлар билан 
алмаштириб бўлмайди. 2017 йил бошида ҳар бири 10 турдаги 
маҳсулотни ишлаб чиқарадиган 151 та табиий монополия 
субъектлари мавжуд.
60