Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

Инвестиция товарлари ва ишчи кучи 
Ижтимоий нафлилиги 
(турлари, миқдори ва сифати)
Ижтимоий қиймати
Ижтимоий нафлилиги 
(турлари, миқдори ва сифати)
Ижтимоий қиймати
ЯЛПИ ТАКЛИФ МИҚДОРИ 
Ижтимоий нафлилиги жиҳатидан
Ижтимоий қиймати жиҳатидан 
= 
271 
қадар ўсган талаб миқдори иқтисодиётда тўлиқ фойдаланилмаётган ишлаб чиқариш 
қувватларининг ишга туширилиши орқали миллий ишлаб чиқариш ҳажмини Q
1
дан Q
2
га қадар 
ўстириш орқали қондирилади.
Тик кесмада ишчи кучи ва ишлаб чиқариш қувватларидан тўлиқ фойдаланилади, шу 
сабабли ялпи талабнинг кенгайиши фақат нарх даражасига таъсир кўрсатади, яъни уни 
оширади. Миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми эса ўзгаришсиз қолади (15.8-расм).
P
AS 
P
2 
P
1
AD
2 
AD
1 
0 Q
s
Q 
15.8-расм. Тик кесмада ялпи талаб ва ялпи таклиф
мувозанатининг ўзгариши.
124
 
Расмдан кўриниб турибдики, тик кесмада ялпи талаб миқдорининг AD
1
дан AD
2
га ошиши 
фақат нарх даражасини Р
1
дан
Р
2
га қадар ўсишига олиб келмоқда, миллий ишлаб чиқариш 
ҳажми эса потенциал даража – Q
s
ҳажмида қолмоқда. Чунки бу чегарада иқтисодиёт ўзининг 
барча ишлаб чиқариш имкониятларини ишга солиб бўлган ҳисобланади. 
Оралиқ кесмада ялпи талабнинг кенгайиши бир вақтнинг ўзида миллий ишлаб чиқариш 
реал ҳажмининг кўпайишига ва нарх даражасининг ошишига олиб келади (15.9-расм).
P
AS 
P
2
P
1
AD
2
AD
1
0 Q
1
Q
2
Q 
15.9-расм. Оралиқ кесмада ялпи талаб ва ялпи таклиф мувозанатининг ўзгариши.
125
 
Расмдан кўринадики, ялпи талабнинг AD
1
дан
AD
2
га ўсиши ялпи таклиф эгри чизиғи 
бўйлаб миллий ишлаб чиқариш ҳажмининг Q
1
дан Q
2
га қадар кўпайишига олиб келмоқда. 
Бироқ, бу кўпайиш айни пайтда нархлар даражасини ҳам Р
1
дан Р
2
га оширмоқда. Бу эса 
оралиқ кесмада иқтисодиётдаги ишлаб чиқариш ресурслари аста-секин тўла бандлик 
ҳолатига ўтаётганлигини, қўшимча қувватларнинг ишга туширилиши тобора ўсиб борувчи 
харажатлар орқали амалга ошишини англатади. Демак, ялпи талабнинг ўсиши ялпи 
таклифнинг қайси кесмасида рўй беришидан келиб чиққан ҳолда нарх даражасига турлича 
таъсир кўрсатар экан. Ялпи талабнинг камайиши ҳам турли кесмаларда турлича кечади. Агар 
ётиқ кесмада ялпи талаб камайса, миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми камайиб, нарх 
даражаси ўзгаришсиз қолади. Тик кесмада нарх тушади, миллий ишлаб чиқариш тўлиқ 
бандлик даражасида бўлганлиги сабабли, унинг реал ҳажми ўзгаришсиз қолади. Оралиқ 
кесмада миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми қисқаради ва нарх даражаси пасаяди. Айни 
124
Манба: Муаллиф томонидан тузилган. 
125
Манба: Муаллиф томонидан тузилган.

---

492
Расмдан кўриниб турибдики, тик кесмада ялпи талаб 
миқдорининг AD1дан AD2га ошиши фақат нарх даражасини 
Р1дан Р2га қадар ўсишига олиб келмоқда, миллий ишлаб 
чиқариш ҳажми эса потенциал даража – Qs ҳажмида қолмоқда. 
Чунки бу чегарада иқтисодиёт ўзининг барча ишлаб чиқариш 
имкониятларини ишга солиб бўлган ҳисобланади.
Оралиқ кесмада ялпи талабнинг кенгайиши бир вақтнинг 
ўзида миллий ишлаб чиқариш реал ҳажмининг кўпайишига ва 
нарх даражасининг ошишига олиб келади (15.9-расм).