Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт

15.9-расм. Оралиқ кесмада ялпи талаб ва ялпи таклиф мувозанатининг ўзгариши.
125
 
Расмдан кўринадики, ялпи талабнинг AD
1
дан
AD
2
га ўсиши ялпи таклиф эгри чизиғи 
бўйлаб миллий ишлаб чиқариш ҳажмининг Q
1
дан Q
2
га қадар кўпайишига олиб келмоқда. 
Бироқ, бу кўпайиш айни пайтда нархлар даражасини ҳам Р
1
дан Р
2
га оширмоқда. Бу эса 
оралиқ кесмада иқтисодиётдаги ишлаб чиқариш ресурслари аста-секин тўла бандлик 
ҳолатига ўтаётганлигини, қўшимча қувватларнинг ишга туширилиши тобора ўсиб борувчи 
харажатлар орқали амалга ошишини англатади. Демак, ялпи талабнинг ўсиши ялпи 
таклифнинг қайси кесмасида рўй беришидан келиб чиққан ҳолда нарх даражасига турлича 
таъсир кўрсатар экан. Ялпи талабнинг камайиши ҳам турли кесмаларда турлича кечади. Агар 
ётиқ кесмада ялпи талаб камайса, миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми камайиб, нарх 
даражаси ўзгаришсиз қолади. Тик кесмада нарх тушади, миллий ишлаб чиқариш тўлиқ 
бандлик даражасида бўлганлиги сабабли, унинг реал ҳажми ўзгаришсиз қолади. Оралиқ 
кесмада миллий ишлаб чиқаришнинг реал ҳажми қисқаради ва нарх даражаси пасаяди. Айни 
124
Манба: Муаллиф томонидан тузилган. 
125
Манба: Муаллиф томонидан тузилган.

---

493
кесмада нарх тушади, миллий ишлаб чиқариш тўлиқ бандлик 
даражасида бўлганлиги сабабли, унинг реал ҳажми ўзгаришсиз 
қолади. Оралиқ кесмада миллий ишлаб чиқаришнинг реал 
ҳажми қисқаради ва нарх даражаси пасаяди. Айни пайтда 
бу ерда шуни таъкидлаш лозимки, оралиқ ва тик кесмаларда 
ялпи талабнинг қисқариши вазиятни мураккаблаштирувчи 
омиллар таъсирида бирданига нархнинг пасайишига олиб 
келмаслиги мумкин. Бунинг мураккаблик томони шундан 
иборатки, товарлар ва ресурслар нархи пасайиш тамойилига 
эга бўлмайди. Шу сабабли айрим иқтисодчилар бундай 
тамойилни храповик самараси деб атайдилар (храповик – бу 
ғилдиракни фақат олдинга ҳаракат қилишга мажбур этувчи 
механизм).