Њзбекистон республикаси олий ва њрта махсус таълим вазирлиги

9.3. Xizmatlarni hayotiy davri
Servis mahsulotini yoki xizmatini hayotiy davri o’z ichiga yangilik haqidagi 
g’oyani birlamchi asoslash bosqichini, so’ngra uni ishlab chiqishni, tadbiq etishni, 
servis mahsuloti yoki xizmatni bozorda talab bilan foydalanmay qolishi va yo’qolishi 
vaqtigacha ishlab chiqarishni qamrab oluvchi vaqt oralig’idir.
Aniq xizmatni, servis maxsulotini amal qilish jarayonida uni hayot davrini 5 ta 
fazalarga ajratiladi:
•
birinchi fazada, servis mahsuloti yoki xizmatini yaratilishi, ishlab chiqarilishi 
va rejalashtirilishi ruy beradi. Bu davrda ishlab chiqarish bo’lmaydi, demak 
foydalar ham kuzatilmaydi;
•
ikkinchi faza, xizmatni bozorda tadbiq etilishi bilan bog’liq. Bunda nafaqat 
foydalar bo’lmaydi, balki tadbiq ancha xarajatlarni taqozo qiladi. Bu xarajatlar 
boshlang’ich foydalar hisobidan qisman qoplanishi mumkin;
•
uchinchi fazada, xizmatlarni sotuv hajmini oshishi ro’y beradi, bu esa 
daromadlarni doimiy oshishiga o’tish va eng yuqori foyda olinishiga imkon 
beradi.
•
to’rtinchi fazada, sotuvlar ushbu xizmat yoki mahsulot bozorini to’yintiradi, 
bu esa sotuvlarni chegaraviy hajmlarini pasaytiradi va foydani kamaytiradi.
81

---

•
beshinchi fazada, xizmatlar sotuvini qisqarishi va foydani tushib ketishi sodir 
bo’ladi. Bu esa, jaomadan oldingi xizmatni takomillashtirishni yoki yangi 
turdagi servis mahsulotini o’zlashtirishini talab qiladi. 
Xizmatlarni hayotiy davrini bozor taktikasini o’zgartirish orqali uzaytirish 
mumkin, bu esa menejment, marketing va firmani barcha ishchi xodimlarini faol 
mexnati bilan bog’liqdir. Bunday holda, uchinchi fazadan keyin maxsus 
tashkilashtirilgan tovarni ilgari siljitish fazasi, keyin esa uzaytirilgan yetuklik fazasi 
keladi.
Mahsulotni hayotiy davrini ma’lum fazalarida, narxni oshirish yoki 
kamaytirish, mahsulot tannarxini pasaytirish, sotuv bozorini kengaytirish, konstruktiv 
boshqaruv yechimlar qabul qilish orqali foydani oshirish mumkin.