Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

мўлжалланган дейилади, агар алоқа йўналишини кўрсатувчи кўрсаткичлар 
бўлса. Турли тузилмаларга мос келувчи графларга мисол 2.14 - расмда 
берилди. 
 
Йўналишли, дарахтсимон (иерархик) ва матрицавий тузилмалар 

---

62
(2.14 – расм, а, б, в) кўпинча ташкилий системаларда, тармоқли тузилмалар 
эса (2.14 – расм, г) техникавий системаларда учрайди. Система назариясида 
алоҳида ўринни [22] қайтма алоқали тузилмалар эгаллайди, улар мўлжалли 
графлардаги халқа йўлларга мос келади. Тузилмавий тархларни графлар 
ёрдамида ифодалаш системани математик тадқиқ қилишда графлар [22] 
назариясидан фойдаланишга имкон беради. 
Резюме. Системанинг тузилмавий тархи унинг энг муфассал ва тўлиқ 
модели ҳисобланади. У система таркиб модели ва тузилмавий моделини 
бирлаштиради. 
2.14 – расм. Турли тузилмалар графлари: а)йўналишли (линияли) тузилма; 
б) дарахтсимон тузилма; в) матрицавий тузилма; г) тармоқ тузилма. 

---

63
2.3. Системани тадқиқ этиш методологияси 
2.3.1. Системавий тадқиқотларда таҳлил ва синтез 
Системани тадқиқ этишда — билимнинг аналитик ва синтетик усулла-
ридан кенг фойдаланилади: таҳлил ва синтез. Таҳлил усулининг моҳияти 
тадқиқ объектини фикран ёки амалда таркибий қисмларга ажратишдан 
иборатдир. Мазкур ҳолда объект айрим унсурларининг моҳияти, уларнинг 
алоқаси ва ўзаро таъсири ўрганилади. Таҳлилдан фарқли ўлароқ синтез 
усулининг моҳияти эса билиш, яхлит бир бутунни тадқиқ этиш, унинг 
қисмлари ўзаро алоқаси ўзаро бирликда деб қарашдадир. 
Таҳлил ва синтез усуллари ўзаро боғлиқ ва бири иккинчисини 
тўлдиради. 
Таҳлилда система қисмларга ажратилади, бунда фақат унинг 
хоссасигина йўқолмай (бўлакларга ажратилган автобус юрмайди), балки 
системанинг қисми ўзига хос хусусиятни ҳам йўқотади (автомобилдан 
ажратилган рул бошқармайди). Таҳлил фақат система тузилишинигина 
белгилайди ва у қандай ишлашини аниқлайди, лекин у нимага ва нима учун 
шундай қилади деган масалани ойдинлаштирмайди. Бу масалани билишнинг 
синтез усули ҳал этади. У система функциясини белгилайди, тузилишини 
эмас. 
Аналитик усул яхши натижага олиб келади, қачонки, системани бир-
бирига боғлиқ бўлмаган қисмларга ажратишга муваффақ бўлинса, яъни