Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

q(t)=1-P
H
,
 
 
(2.21) 
бунда P
H
– талабнома система (навбат)ни хизмат кўрсатилмаган ҳолда тарк 
этади. 
2.2.5. Система моделлари 
Тузилма - ниманингдир, масалан системанинг таркибий қисмлари ўзаро 
жойлашуви ва боғлиқлиги. 
Ҳар қандай система яхлитлилиги ва ўзига хос - айримлиги билан 
тавсифланади, булар ташқи хусусият сифатида намоён бўлади. Ички жиҳати 

---

59
эса бир жинсли бўлмайди ва турли таркибий қисмларга эга бўлади. 
Системанинг ажралмас қисмлари унсурлар дейилади, бирдан ортиқ унсурдан 
ташкил топган қисм эса кичик система (подсистема) деб аталади. 
Иерархия маъносида турли даражадаги кичик системалар фарқианади. 
Система ташкил топган унсурлар ва кичик системалар система таркиби 
модели сифатида тасвирланади. Шундай моделга мисол 2.11 – расмда 
келтирилган. 
Мазкур система уч унсур ва биринчи даражадаги икки кичик система 1
1
ва 2
1
дан ташкил топган. Ўз навбатида 1
1
кичик система уч унсур ва икки 
унсурли иккинчи даражадаги 1
11
кичик системадан иборат, 2
1
кичик система 
эса тўрт унсурли. 
 
Система таркиби модели система қандай қисмлар (кичик 
система ва унсурлар)дан иборатлигини белгилайди. 
Система таркиби моделини тузиш умуман мураккаб масала ҳисобланади. 
Масалан, турли экспертлар айни битта система учун таркибий қисм турлича 
моделларини, ҳатто, бир-биридан сезиларли фарқланадиган моделларни 
тузишлари мумкин. Ҳатто айни бир эксперт турли шароитларда таркиб 

---

60
турлича моделини тузади. Мазкур ҳолат қўйидагича изоҳланади. 
Биринчидан, элементарлик тушунчаси нуқтаи назарларга кўра турлича 
ифода этилиши мумкин. Бир нуқтаи назарга кўра системанинг у ёки бу қисми 
унсур, иккинчисига кўра кичик система бўлиши мумкин. 
Иккинчидан, система таркиби модели мақсадли бўлади. Шунинг учун 
айни бир система турли мақсадлар учун турлича қисмларга бўлинади. Масалан 
[22] завод директор, бухгалтер, ёнғинга қарши ҳимоя бошлиғи (мақсадлар 
хилма-хиллиги аён) назарида турли қисмлардан: кичик система, унсурлардан 
иборат. 
Учинчидан, системани қисмларга ҳар қандай ажратиш нисбий, муайян 
даражада шартлидир. 
Система таркиби модели фақат бир қатор амалий мақсадларга 
эришиш учун кифоядир. Бошқа кўпгина масалаларни ечишда яна қисмлар