Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон республикаси

объектлар учун кибернетик модел к+п+l киришли (факторларли) ва т 
чиқишли (системалар ишлаш сифатининг кўрсаткичили) «қора қути» тарзида 
намоён бўлади. 
Чиқиш параметрларидан ҳар бир у (3.01 – расм) k — ўлчов вектори 
X – (x
1
, x
2
, …, x
k
) билан белгиланувчи киришларнинг назорат остидаги 
бошқарилувчи қисми, n - ўлчовли вектор Z = (z
1
, z
2
, …, z
n
,) билан 
белгиланувчи киришларнинг назорат остидаги бошқарилмайдиган қисми ва
1 — ўлчови вектор W – (w
1
, w
2
, …, w
l
,) билан белгиланувчи назорат 
қилинмайдиган қисм ҳолатига боғлиқ.
Ҳаракати назорат этилмайдиган қўзғатувчи кириш параметрлари 
шунда намоён бўладики, қачонки система (техникавий объект)нинг чиқиш 
параметри маълум назорат остидаги бошқариладиган ва бошқарилмайдиган 
кириш параметрларида бирдек тавсифланмайди. Тасодифий қўзғатувчи 
параметрлар катта бўлган техникавий объект стохастик объект ҳисобланади. 
Уни ўрганиш учун эҳтимоллик назарияси математик аппаратидан 
фойдаланилади. 
Техникавий объектни экспериментал-статистик тадқиқ этишда кириш 
ва чиқиш параметрлари ўртасидаги алоқа одатда полином тарзида математик 
моделда тасвирланади. Унинг коэффициентини баҳолаш учун ишлаш 
жараёнида техникавий объектнинг ҳолатини тавсифловчи статистика 
материалига эга бўлиш зарур. Мазкур информация ёки пассив эксперимент 
йўли билан, яъни техникавий объектнинг ишлашини оддий кузатиш йўли 
билан, яъни техникавий объект ишлашига фаол аралашиш ва тажрибаларни 
бошқариладиган кириш параметрлар йўл қўйилган соҳа миқёси муайян 
нуқталарида ўтказиб олиниши мумкин. 
Яхши ташкил этилмаган системаларга тааллуқли мураккаб техникавий 

---

76
объектлар 
учун 
пассив 
эксперимент 
кенг 
тадбиқини 
топмади. 
Экспериментни режалаштириш эса кучли экспериментал-статистик тадқиқот 
ва мураккаб яхши ташкил этилмаган системаларни оптималлаштириш 
ҳисобланади. Экспериментни режалаштириш кўр-кўрона излашни истисно 
қилади, тажрибалар сонини сезиларли даражада қисқартиради ва оқибатда 
эксперимент муддати ва унга кетадиган сарфлар ҳам камаяди, шунингдек 
математик модел олиш имконини беради.