Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги ўзбекистон давлат жаҳон тиллари университети
Download 0.98 Mb. Pdf ko'rish
|
tarzhima nazariyasi va amaliyoti 2
Buyrug’ingizni so’raymiz…
Huangpu daryosida border ko‟prik, Bu ko‟prik eskirgan va u qimirlaydi. Daryoning ko‟prigi qimirlaydi, Huddi hozir buzilib tushib ketgudek. Buyrug‟ungizni so‟raymiz: Uni buzib tashlaylikmi yoki yoqib tashlaylik? Agar 江浦摇(daryo, ko‟prik va qimirlamoq)larning o‟rniga shariflar qo‟yib chiqilsa ma‟nosizlik yuzaga kelib chiqadi. Shuning uchun bu yerda tarjimonning tahlili kerak bo‟ladi: 江 ieroglifi “daryo” Jiang Qing ning sharifiga to‟g‟ri keladi, 桥 “ko‟prik” Zhang Chun Qiao ning ismidagi bir ieroglif bilan bir hil, 摇 “qimirlamoq” esa Yao Wen Yuan ning sharifi bilan bir hil eshtiladi. Yana bir muamo, erkaklar va ayollar shariflarini ieroglifda yozishda ularni farqlashdadir. Xitoy nashirlarining birini rus tiliga tarjima qilinishida bir jumla uchragan 祥林嫂 (Xiang Lin Sao) “kelnoyi”, bu ieroglifdan 女 nu “ayol” kaliti mavjud, aynan mana shu narsa tarjimonning gap ayol kishi haqida ketayotgani haqida o‟ylashga turtki berishi kerak edi. Bu kalit „bilan erkak kishining ism-sharifi yozilmaydi faqat ayol
kishilargagina yoziladi. Masalan, “Engels” 嫣及尔 (Yan Ji Er) va “Lenin” 李宁 Li Ning.
Geografik nomlarni tarjima qilishning 3 turi bor birinchisi, fonetik transkripsiya masalan, Nyu-york 纽约 (Niu Yue), ikkinchisi ma‟noviy tarjima masalan, Oxford 牛津 (Niu Jin) va uchinchisi aralash tarjima masalan, Yangi Zerlandiya 新西兰 (Xin Xi Lan). Ayrim geografik atamalarning xitoy tilidagi nomlanishi boshqa tillarga tarjimasi chiqmaydi. Masalan, Xitoy daryosi 长 江 (Chang Jiang) ingliz tilida Yangtze river, rus tilida рекаЯнзци. 黑龙江 (Hei long Jiang) daryosi rus tilida Амур daryosi deyiladi lekin shu nom bilan ataluvchi provinsiya hamma chet tillarida Hei Long Jiang deb ataladi. Fonetikada chet eliklarning ismlari xitoy tilida mos tushmasligiga sabablaridan biri bir ieroglif xitoy tilining har shevasida har hil o‟qiladi. Masalan, mashhur izquvar Sherlok Holms xitoy tilida 福尔摩斯(Fu er mo si) deb ataladi. Bunday atalishiga sabab esa xitoy tiliga Konan Doylning hikoyalarini birinchi bo‟lib tarjima qilgan odam 林琴南 (Lin Qin Nan) xisoblanadi. U 福建 (Fu Jian) provinsiyasidan bo‟lganligi sabablidir, Fujianda 福 (Fu) ni (Ho) deb atashadi, bunday holatda tarjimani hato deb bo‟lmaydi. Fujian shevasiga suyangan holda yana bir mashhur fransuz yozuvchilari ota-o‟g‟il Dyumalarni 大仲马 (Da Zhong Ma) va 小仲马(Xiao Zhong Ma) lar tarjima qilingan. Dyu sharifning birinchi bo‟g‟ini fransuz tilida doing deb talafuz qilinadi. 大(da) ieroglifi katta 小(xiao) kichkina degan ma‟nolarni anglatishadi bu shariflarning oldida kelib esa ota va o‟g‟il degan ma‟noni anglatib kelgan, undan tashqari bir sharifliklarni ajratib olish uchun old qismiga 老(lao) qari 小(xiao) yosh degan ierogliflarni ham qo‟shish mumkin: Lev Tolstoy 老托尔斯泰 (Lao Tuo er si tai), Aleksei Tolstoy esa 小托尔 斯泰(Xiao Tuo er si tai). 2.Eramizdan avvalgi III-asrdan eramizning XX asriga qadar bo‟lgan ierogliflar tizimining lug‟atlarda qidirilishi. Davr
Lug‟at Qidirish tizimi III-II asr era.avv 尔雅
tematik I asr era.avv 方言 so‟zlar tartibiga ko‟ra 121-yil era.avv 说文解字
kalitli 265-420-yillar era.avv 子林
kalitli 543-yil era.avv 玉篇 kalitli
V-VI asrlar 声类
fonetik VI asr
切韵 fonetik
VIII asr oxiri 韵金 反 切 -asosidagi fonetik ustun tizimi X asr
類篇 kalitli
997-yil Lunkan
shouziyan Fonetik va kalitli 1888-yil Palladiy lug‟ati
1910-yil Innokentiy lug‟ati
1936-yil 国语词典 Fonetik va kalitli 1974-yil 汉俄词典
Kalitli 1983-yil 大汉俄词典
Xitoy tilida so‟zlar lu‟gatda joylashishining bir necha xil turi mavjud. Kalitli
Grafik Fonetik
Kalitli uslub xitoy tilida eng qadimiy va keng tarqalgan uslub hisoblanadi.Dastlabki ierogliflar lug‟atlarda 540 ta kalit boýicha joylashtirilgan. XVII asrdan boshlab esa kalitlar soni 240 taga qisqartirilgan va bu uslub hozirgi paytgacha lugát tuzishda eng qulay uslub hisoblanadi. Grafik Grafik uslubning bir necha ko‟rinishlari mavjud. Xitoyda eng keng tarqalgan uchta xili mavjud bo‟lib, turli xil grafik element yig‟masidan tashkil topgan. 1970-yilda Xitoyda grafik uslubda lug‟at nashr etilgan bo‟lib, ushbu lug‟atda ierogliflar grafik uslubda joylashtirilgan. Fonetik
Fonetik uslubdagi lugátlar Xitoyda paydo bo‟la boshlaganiga hali ko‟p vaqt bo‟lmadi. Zamonaviy lug‟atlarda ierogliflar fonetik alfavit asosida joylashtirilgan. III.Xulosa. Har bir tarjimon tarjima jarayonida bevosita lug‟atlarga murojat qiladi. Lugátlar tarjima jarayonida muhim vosita hisoblanadi. Ma‟lumki, xitoy yozuvi ieroglif xisoblandi va uning alifbodan grafik farqi “ieroglif yozuvi alifbo belgilaridan bir muncha qiyin va ular bir necha mingni tashkil etadi”. Tarjima vaqtida ieroglifli matnlar bir qancha qiyinchiliklarni keltirish mumkin. Shu sababli qadimgi davrlardan hozirgi paytlargacha Xitoyda turli xildagi lug‟atlar nashr etilmoqda. Nashr etilgan lug‟atlar soni yildan- yilga oshmoqda. Lug‟atlarning oxirgi paytlarda elekron shakldagilari ham borgan sari takomillashmoqda. Bu esa xitoy tili bilan shug‟illanuvchi o‟qituvchi va talabalar, tarjimonlar uchun qulayliklar yaratmoqda. Foydalanilgan adabiyotlar ro‟yxati. 1. BadaninaM.M.русско–китайский ,китайско русский словарь Media,2007 2. Baranova Z.I Javoronkov V.A Mudrov B.G-КИТАЙСКО-РУСКИЙ СЛОВАРЬ. М.рус.яз.1980-528сю 3. Baranova.Z.I.Kotov.A.V.Русско-китайский словарь-М.рус яз.1990- 566 с.
4. Zavyavlova.O.I.Китайская иероглифическаяписьменность на рубеже третьего тысячелетия.Материалы.-М 2002-237с. 5. Zadoenko.T.P.Xuan.Shuin.Начальный курс китайского языка.Часть первая.Изд2-с.испр-М.Муравей.2004-288с 6. Китайско-русский словарь.Испр.издание.-М.Вече2005-1289с 7. Котов.А.В.Новый китайско-русский словарь.Изд.3-е стереотипю- М.Рус.Яз-Медиа.2007-605с 8. Koryukov.M.V. SofronovM.V. CHeboksaro.N.N. ЧебоксаровН.Н. Древние китайчы в эноху централизованных империй-М.1983-297 9. КрюковМ.В. СофроновМ.В. Чебоксаров.Н.Н Дверние китайчы.проблемы етногенеза.М-1978-265 10. Малявин.В.В Китайская цивилизация.М. АСТ.2003-627.
Download 0.98 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: |
ma'muriyatiga murojaat qiling