Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таoлим вазирлиги

Назорат саволлари

1. 
   Юқори кучланиш томонида виключател бўлмаган подстанциялар қандай афзалликларга эга?
   
2. 
   Юқори кучланиш томонида узгич ва қисқа туташтиргичдан фойдаланиб бажарилган подстанцияларда трансформатор шикастланганда электр тармоғидан қандай узилади?
   
3. 
   Токсиз пауза нима?
   
4. 
   Узгични бошқариш схемаси қандай ишлайди?
   
5. 
   Нима учун узгич токсиз паузада ишлаши керак?
   
6. 
   Узгични бошқариш схемасидаги вақт релеси нима вазифани бажаради?
   
7. 
   Кичик қувватли трансформаторларнинг юқори кучланиш томонига қандай ҳимоялар ўрнатилади?
   
8. 
   Юқори кучланиш томонидан виключател бўлмаган подстанцияларда қисқа туташув токлари қандай йўл билан узилади?
   
9. 
   Қуввати катта трансформаторларда қандай ҳимоялар ўрнатилади?
   
10. 
    Икки трансформаторли подстансцияларда РАУ қурилмаси нима вазифани бажаради?
    

4-боб. Электр қурилмаларнинг реле ҳимояси ва автоматикаси

4.1. Конденсатор қурилмаларининг реле ҳимояси ва автоматикаси

Электр таъминоти системаларида ҳар хил турдаги махсус электр қурилмалар, жумладан, конденсатор батареялари, электр печлари, ўзгартирувчи қурилмалар ва бошқалар қўлланилади. Хизмат қилишлари давомида улар ҳам электр таъминоти тизимининг бошқа элементлари сингари шикастланиши мумкин. Улар учун катта токлар ҳосил бўладиган нормал бўлмаган режимлар ҳам хавфли. Шунинг учун махсус электр қурилмалар ҳам шикастланишлар ва нормал бўлмаган режимлардан ҳимояларга эга бўлиши керак. Бундан ташқари уларда автоматика қурилмалари ҳам қўлланилади.

Конденсатор қурилмалари қувват коэффициентини кўтариш ва кучланишни маҳаллий ўзгартириш учун ишлатилади. Улар кучланишни ўзгартириш қурилмасига эга бўлади. Конденсатор қурилмаларида асосий шикастланиш тури икки фазали қисқа туташувга олиб келувчи конденсаторлар изоляциясининг ишдан чиқишидир.
Нормал бўлмаган режимларга юқори гармоникалар таъсирида конденсаторларнинг ўта юкланиш кучланишнинг ортиб кетиши ва ерга туташув киради.
1. Қисқа туташувдан ҳимоя. Кучланиш 1 кВт гача бўлган электр тармоқларида эрувчан сақлагичлар ёки автоматик виключателлар ёрдамида бажарилади. Кучланиш 1 кВт дан юқори электр тармоқларида конденсатор қурилмалари қисқа туташувдан эрувчан сақлагичлар ёки икки фазали ток отсечкаси ёрдамида ҳимоя қилинади.
Конденсатор қурилмасининг икки фазали бир релели ток отсечкаси ёрдамида ҳимояланганда қуйидагича ҳисобланади. Агар ҳимоя РТ-80 типидаги реле ёрдамида бажарилган бўлса қуйидагича ҳисобланади:
Реле электромагнит элементининг ишга тушиш токи

;

бу ерда К₃=22,5 – заҳира коэффициенти, К_сх – схема коэффициенти, I_хи – ҳимоянинг ишга тушиш токи, К_I – ток трансформаторининг трансформация коэффициенти, I_ном.к – конденсатор қурилмасининг номинал токи, Q – конденсатор қурилмасининг реактив қуввати, U - конденсатор қурилмасининг номинал кучланиши.
Ҳимоянинг сезгирлиги
,
бу ерда I_k.min – конденсатор қурилмаси уланган нуқтадаги минимал қисқа туташув токи.
2. Ўта юкланишдан ҳимояни бажариш учун РТ-80 реленинг индукцион элементидан фойдаланилади


;

бу ерда К_з – заҳира коэффициенти, К_сх = - схема коэффициенти.

Токнинг карралилиги

3. Кучланиш ортиб кетишидан ҳимоя фақат битта максимал кучланиш релеси ва вақт релеси ёрдамида бажарилади.
Ҳимоянинг ишга тушиш кучланиши
,
бу ерда U_ном – конденсатор қурилмасининг номинал кучланиши.
Максимал кучланиш релесининг ишга тушиш кучланиши
,
бу ерда К_U - максимал кучланиш релеси уланадиган кучланиш трансформаторининг трансформация коэффициенти.
Кучланиш ортиб кетишидан ҳимоянинг ҳаяллаш вақти t=35 мин олинади.
Конденсатор қурилмалари учун автоматик қайта улаш қурилмаси ҳам кўзда тутилади. Унинг нормал кучланиш тиклангандан кейин қайта улаш вақти 5 минутдан кам бўлмаслиги керак.