Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта маҳсус таълим вазирлиги самарқанд иқтисодиёт ва сервис институти

9-МОДУЛ. КРЕДИТНИНГ ЗАРУРЛИГИ, МОҲИЯТИ ВА ФУНКЦИЯЛАРИ
 
9.1. Кредит иқтисодий категория сифатида. Кредитнинг зарурлигини 
белгиловчи омиллар.
9.2. 
Кредитнинг 
моҳияти. 
Кредитнинг 
функциялари. 
“Кредит” 
тушунчасининг мазмуни.
9.3. 
Кредитнинг принциплари.Кредитнинг зарурлигини белгиловчи 
омиллар.
 
Таянч иборалар: кредит, иқтисодий муносабат, тамойиллари, характерли 
томонлари, хусусиятлари, қиймат харакати,
 
9.1. Кредит иқтисодий категория сифатида. Кредитнинг зарурлигини 
белгиловчи омиллар.
,,Кредит” –сўзи лотинча ,,cредит” сўзидан олинган бўлиб ишонч деган маънони 
англатади. Кредит – бу пул ва товар шаклидаги ресурсларни қайтариб беришлик, 

---

муддатлилик ва фоиз тўлашлик шартлари асосида бериш натижасида юзага келадиган 
қийматнинг ҳаракатидир. Кредит муносабатларининг субекти бўлиб кредитор ва 
кредит олувчи ҳисобланади, кредитнинг обекти бўлиб пул ва товар ҳисобланади.
Банк кредитининг обекти бўлиб пул маблағлари ҳисобланади. Тижорат 
кредитининг обекти товарлардир. Ҳозирги кунда кредитнинг судхўрлик шакли 
мавжуд эмас, бу шакл кредит муносабатларининг дастлабки шаклланиш 
босқичларида мавжуд эди. 
Кредит инсониятнинг буюк кашфиёти ҳисобланади: 
1) Кредит хўжалик юрутувчи субъектлар фаолиятини ривожлантириш имконини 
беради. 
2) Кредит мамлакатнинг экспортнинг салоҳиятини юксалтириш имконини 
беради. 
3) Кредит иқтисодиётдаги тўловнинг узлуксизлигини таъминлаш имконини 
беради. 
4) Кредит давлатнинг ўз функцияларини бажарилишини таминлашда муҳим 
ўрин тутади. 
5) Кредит аҳолининг турмуш фаровонлигини таъминлш имконини берди. 
Кредит ўзининг аниқ принципларига эга. 
1) Қайтариб беришлилик принципи; 
2) Муддатлилик принципи; 
3) Фоиз тўлашлилик принципи; 
4) Таъминланганлик принципи. 
Кредитлар одатда биринчи тоифали гаров объектлари билан таъминланади. (ер, 
олтин ва бошқа металлар) 
5) Мақсадлилик принципи. 
Кредитнин зарурлигини белгиловчи омиллар. 
1) Кредитнинг зарурлигини белгиловчи энг асосий омил бу капиталнинг 
доиравий айланиши ва айланишидир. 
П-ишлаб чиқариш воситалари…..ишлаб чиқариш жараёни-Т`-П` 
бу жараённиг такрорланиши cапитал ауланмаси дейилади
2) айрим тармоқларда ишлаб чиқаришнинг мавсумий ҳарактерга эга эканлиги. 
3) давлат буджетининг дефицитиниг мавжудлиги. 
4) аҳолининг турмуш фаровонлигини таъминлашнинг зарурлиги. 
Кредитнинг объекти иккитага бўлинади: 
-пул маблағлари; 
-товарлар. 
Банк кредитларни пул маблағлари шаклида берилади. 
Объекти тавар бўлган кредит тижорат кредити дейилади. Бунда сотилган 
таварларнинг пули кечиктириб тўланади яъни маълум муддат ўтгандан сўнг 
тўланади. Тижорат кредити одатда тижорат вексели билан расмийлаштирилади. 
Ҳозирги даврда банк кредитларини бериш тизими тижорат кредитлари бериш 
тизимига қараганда юксак даражада ривожланган. Бунинг асосий сабаби пулнинг 
юқори ликвидли акти эканлигидир. 
Кредитнинг субъектлари бўлиб қуйдагилар ҳисобланади. 
- Банклар; 
- нобанк кредит ташкилотлари, кредит уюшмалари, ломбардлар, микромолиялаш 
ташкилотлари, кредит корперативлари ва бошқалар; 
- корхоналар; 

---

- жисмоний шахслар; 
- давлат; 
- давлат органи; 
- ҳалқаро молия кредит ташкилотлари. 
Кредит-қийматнинг ҳаракати бўлиб пул ва тавар кўринишидаги маблағларни 
қайтариб беришлилик, муддатлилик ва фоиз тўлашлилик асосида бериш натижасида
юзага келади. 
Кредит орқали жамиятимизда қуйидаги ижобий натижаларга эришиш мумкин: