Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта таълим вазирлиги

4.2. Бино конструкцияларининг деформациясини аниқлаш. 
Текширишда аниқланган деформацияларни қуйидаги бўлиши мумкин: 
1) Умумий, конструкция ва иншоотларнинг силжиш ва 
деформаццяланишининг тўла бўлиши кузатилади; 
2) Маҳаллий, силжиш, солқилик, буралиш бир 
конструкциянинг, бирикув узелларида ва бошқаларда юз беради. 
Бино ва иншоотлардаги умумий деформациянинг содир бўлишининг 
асосий сабаби заминнинг нотекис чўкишидир. Заминнинг ҳаддан татиқари 
силжиши ёки лойиҳалаш жараёнида унинг юк кўтариш қобилиятини аниқлашда 
хатоликка йўл қўйилганда, ёки лойиҳада кўзда тутилгая меъёрий эксплуатация 
шароитини бузилишидандир. Кўпинча бу ҳол чўкувчан грунтларни 
намланишида, муз қатламларини эришида, сув ва иссиқлик таъминоти 
тизимидаги авария ҳолатида юз бериши мумкин. Бино ва иншоотларнинг 
чўкувчанлигини ўлчаш репер ва чўкиш маркалари белгиларини солиштириб 
ўлчанади. Таянч реперларини нивелир билан нивелирланади. Иншоот кренини 
ҳархил усулларда аниқлаш мумкин: ёрдамчи нуқта лойиҳалаш билан, 
горизонтал бурчакларни ўлчаш билан, ишлаб ғиқилган кренометрда ёнлама 
нивелирлаш, унда иншоотнинг оқишини ўлчаш учун ўлчов винти билан аниқ 
даражалардан фойдаланилади. Конструкция ва нншоотларнинг силжншини 
ўлчаш теодолит ёрдамида бажарилади, бунда объект ёки конструкциянинг 
ёнлама силжиши конструкдия бўйлаб ўтказилган тўгри чизиқдан ўлчанади, 
ҳисоб олиш линияси сифатида, икки нуқта орасидан ўтказилган тордан ёки
шу нуқталардан ўтадиган оптик нурдан фойдаланилади. 
Айрим 
конструкциялар 
ва 
уларнинг 
қисмларининг 
махаллий 
деформациялари ёки жойларининг узгаришига турли элементлардаги солқилик 
ва айланиш бурчаклари киради. Шуни айтиш лозимки, бундай деформадиялар 
хамма вақт бўлади, лекин улар темир бетон ва пўлат конструкцияларни 
лойиҳалаш бўйича меъёрларда кўрсатилган қийматлардан ошмаслига керак. 
Конструкцияларнинг солқилиги одатда қандайдир бошланғич нуқтага нисбатан 
геометрик ва гидростатик нивелирлаш усуллари билан аниқланади.