‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

Jamiyat davlat tuzimi, oila xalq va huquq butun insoniyatga 
7;>‘rikUk. Insoniyat — bu erkak va ayollardan iborat jamiyatdir. Bu 
V/ jnft hayotda, mehnatda, oilada bir-biriga mehribon va vafodor 
Imusa, 
har ikki jinsda ham jahonga arzirlik, mehnatkashlik, 
'aparvarlik, ishq-muhabbat bo Imas edi.
0 ' hek xalqi, o‘z pahlavon, botir otalari bilan bir qatorda jasur,
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qo‘rqmas, balolarning ko‘ziga tik qaray oluvchi o ‘z onalari bilan 
ham faxrlana oladi. Bu onalar barcha qarindosh xalqlar uchun 
onadir, yoki xoladir, yoki ammadir.
Bu parchada jam iyat, oila, xalq, davlat, huquq, hayotda, 
mehnatda, oilada, mehribon, vafodor, mehnatkashlik, oilaparvarlik, 
ishq-muhabbat, jasur, qo‘rqmas, balolarning ko‘ziga tik qaray 
oluvchi kabi so‘z va iboralar qatnashganki, ular jum lalarning 
ko‘tarinki ruhni ifodalashiga xizmat qiladi.
Ko'rinadiki, har bir janr o‘z xususiyatiga ko‘ra chegaralan:b, 
yopiq bir tizimni vujudga keltiradi.
Publitsistik stilning grammatik xususiyatlari
Publitsistik stilda gram m atikaning morfologik xususiyatlari 
alohida ajralib turadi. Bu, ayniqsa, so‘z yasalish sohasida ko‘rinadi. 
O k k azio n alizm lar k o 'p in c h a tildagi m avjud q o ‘sh im ch alar 
vositasida vujudga keladi. Masalan, davlatxona (hukumat uyi), 
g a zeta xona (m u h a r rir iy a t), b a ra k a xona (tu g ‘u ru qxon a), 
qo‘ng‘iroqxotta (ko‘p telefonli xona), shaharsozlar (quruvchilar), 
da ’vatnoma (hukumat notasi), musibatnoma (ta ’ziyanoma), dildosh. 
dunvodosh. ruhshunos. zivokor kabi.
Publitsistikada gap tu rlarid an , asosan qisqa, lo ‘ndalikni 
ifodalovchi sodda gaplar ishlatiladi. Q o‘shma gaplar esa manliqiy 
bog‘liqlikni ko‘rsatishga, u yoki bu voqea haqida yaxlit, umumiy 
tasavvur hosil qilishga yordam beradi. Shunga ko‘ra, matbuotda chop 
etilayotgan materialning xususiyatiga ko‘ra u yoki bu gap turidan 
foydalaniladi. Reportajda jumlalaming juda ixchamligi, nulq vaziyatiga 
ko‘ra gap qurilishining o ‘zgarib turishi kuzatiladi. Chunki reportajda 
bayon qilinayotgan voqealar tez-tez biri ikkinchisini almashtirib 
turadi. Shuning uchun, ularga ixcham jum lalar tuzish o ‘rinlidir. 
S huningdek, so ‘z-g ap lar, to 'liq siz gaplar, atov gaplar ham
ishlatiladi.
Radiodan beriladigan esliitlirish va radioocherklar uchun asosan, 
qo‘shma gaplar tuzish kerak bo‘ladi. Televidenie orqali beriladigan 
ko‘rsatuvlaming xiliga ko‘ra turli gap qurilishlaridan foydalanish 
mumkin. Teleshoular his-hayajon va so‘roq gaplar bo‘lishini taqozo
29
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

qilsa, «Qilni qirq yorib», «Zakovat» kabi ko‘rsatuvlarda qo'shm a 
gaplar qo‘llaniladi. Bu stilning yana bir e’tiborli tom oni shundaki, 
publitsistikada gazeta tili m uhim o ‘rin egallaydi.
Publitsistika, asosan, gazetada o ‘z ifodasini topadi va gazeta stili 
publitsistikstilningbirtarm og‘i hisoblanadi. U n d ab a’zi grammatik 
vositalar: ravishdosh, sifatdosh, fe'lning shart mayli shakllarining 
almasliinib islilatilishi, turli murojaat ifodalari, bir bosh b o ‘lakli 
gaplaming qo‘llanish darajasi boshqa stillarga nisbatan ustunroq.
Bu stilda nutq ko‘pincha birinclii shaxs nom idan beriladi, chunki 
yuqorida t a ’kidlanganidek, bu stilda yozilgan m a ’lum otlarda 
muallifning bahosi ham ko'rinib turislii kerak. Unda, odatda, biigina 
muallifning nutqiy bayoni beriladi. Ba’zi hollarda, ko‘cliirma gap 
ishlatilsa ham muallif nutqi aloliida ajralib turadi. Bu xususiyat muallif 
nutqining to ‘g ‘ri va ocliiq-oydin ifodalanishiga imkoniyat yaratadi. 
0 ‘m i bilan bu nutq uchinchi shaxs tom onidan ham ifodalanishi 
mumkin.
M a’lumki, jum lalam ing qoliplangan shakli, asosan, rasmiy 
stilga xos. Publitsistikada esa odat tusiga kirib qolgan so‘z birikmalari 
ishlatiladi. Masalan, vaziyatni keskinlashtirish, ilgfor tajribalam i