‘zbekiston respublikasi oliy va ‘rta maxsus ta’lim vazirligi

chashmasi, yorqin daraklar kabi obrazli ifodalar bilan ta'sirchanligi 
oshirilsa, ilmiy stilda besh ming yil, poyasining uzunligi 30—40 sm, 
bug^doyning 9 xili kabi dalillar bilan quruq m a'lum ot beriladi.
Til materialmi qamrab olish imkoniyatiga ko‘ra badiiy adabiyot 
adabiy til doirasidan chiqib ketadi. Va umumxalq tili boyligining 
deyarli barcha ko‘rinishlarini qamrab oladi. Adabiy tilda dialektizmlar, 
jargonlar, varvarizmldar, vulgarizmlar(dag‘al so‘zlar), eskirgan 
so‘zlar kabi oddiy so'zlashuv vositalaridan foydalanish maqsadga 
muvofiq emas. Lekin ular badiiy stilda o ‘mi bilan ishlatiladi. Yozuvchi 
Oybek «Navoiy» romanida qargish, haqorat so‘zlaridan foydalanib, 
asar qahramonlarining o‘ziga xos qiyofasini yaratgan. Masalan, Qoch, 
kelma yonimga, baloga yo'luqqur!... Amaldor toifasiga o ‘zing qirg‘in 
yubor, tangrim. Ha, qaydasen, choHoq qarg‘a! Kalitni ber.
Badiiy stilning grammatik xususiyatlari
T ilning gram m atik sh ak llarid an foydalanish h am badiiy 
adabiyotning jan r turlariga bog‘liq. Sheriyatda narsalar nom ini 
yasaydigan afTikslaming odamga nisbatan ishlatilgan holatini ko‘rish 
mumkin. Masalan, shoir Muqimiy asarlaridan olingan quyidagi 
parchaga e'tibor beraylik:
Do'monchaga ketdim o ‘tib,
Yoqamni har soat tutib,
Yotdim ul oqshom g ‘am yutib,
Dashti qaroqchizor ekan.
Muqimiy qaroqchi so‘ziga jonsiz narsalar nomiga qo‘shiladigan 
-zor affiksini qo'shib, yangi so‘z yasagan. Bu bilan bir tomondan, 
ko‘plik, m o‘llik m a'nosi ifodalansa, ikkinchi tom ondan, kinoya 
anglatiladi, ya’ni qaroqchilarni jonsiz narsalar qatoriga kiritib, 
achchiq kinoya qiladi.
Gap bo‘laklarining odatdagi o ‘m i ahnashtirib berilishi nasrga 
nisbatan ko‘proq shc’riyatda uchraydi. Bunda ijodkor m a'lum
so‘zlami ta'kidlash, ulaming ta'sirchanligini osltirish maqsadida va 
slre'riyat talabi bilan so‘zlarning o ‘m ini almaslitiradi.
35
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Yozuvclii Oybek nazaridan dabdabali ifodalar, mubolag'a ham 
qoclwb qutulmagan. M asalan: Dorug ‘ayi kabutarxonai humoyun 
(podsho kabutarxonasining boshlig'i), dorug‘ayi kutubxonaixi 
humoyun, sizning ma'rifat daryongizdan bahramand bo'lmoq qadar 
ulug' saodatni tascvvur etmoq imkonsizdir, saltanat tojini quyosh 
yanglig' samovat doirasida biling, fartnoni humoyun bilan bizni sarafroz 
qilsangiz saltanatimizning siz kabi nodir shaxsini amirlik rutbai oliysi 
bilan sarafroz qilmaguncha ko ‘nglimiz qaror topmas kabi dabdabali, 
jargon ifodalaming qo ‘llanishi asaming estetik qimmatini oshiradi.
S h u n d a y q ilib , b a d iiy stiln in g o ‘ziga xos to m o n la rin i 
ko‘rsatadigan bunday misollami ko'plab keltirish mumkin.
Badiiy stilning o ‘ziga xos jihatlaridan yana biri shuki, bunda 
undov, so'roq, buyruq gaplar keng ishlatiladi. Badiiy nutq lingvistik 
birliklar vositasida estetik m a’no ifodalash uchun xizmat qiladi.
Badiiy adabiyotning ko‘rinisliiari ham xilma-xil: she’riyat, nasr, 
drama kabilaming har biri o'ziga xos xususiyatga ega. She’riy nutqqa 
xos b o ‘lgan stilistik xususiyat dramada bo ‘lmasligi m um kin yoki 
aksincha. Shuning uchun badiiy stilni o ‘rganish ko‘lami keng, bu 
stil b o ‘yicha ko‘p ilmiy ishlar yaratilgan. (U lar bilan tanishib 
xulosalar chiqariladi.)