Zbekiston respublikasi oriental universiteti

II BOB. HINDISTONGA ARAB VA TURKLARNING KIRIB KELISHI. DEHLI SULTONLIGINING TUZILISHI
2.1. Hindistonda Zahriddin Muhammad Boburning Akbar, Jahongir, Shohjahonlar Hukumronligi
Zahiriddin Muhammad Bobur, 16-asrning o‘rtalarida Hindiston hududida hukm surgan Babur imperiyasining yaratguchi va birinchi imperatoriydi. Bobur, 1483 yilida Andijon shahrida tug'ilgan va Timurid dinastiya tarixida eng mashhur shaxslardan biridir. U o'zining otasi Umarkhayyom Boburning unvoniga ega bo'lgan Farg'ona viloyati va Andijon hududlarida amaldagi yurishlarida kuchli qo'shtirnoqlarga duch kelgan. Boburning oilasining tarixi shaxsliklari va shuningdek Bobur o'z hayoti haqida qolgan sharqiy adabiyotlarda ko'p o'rganilgan.
Bobur to'qquz yoshida ota-onasidan ajralgan va Farg'ona viloyatining kuchli vodiyi Boyxirg'on shahrida hukmranlik qilgan. U yigitlik va ilmiy maqsadlar uchun Toxariston, Xorazm va Buxoro qit'alariga safarlar qilgan. Bobur 1494 yilidan boshlab o'z hayotida yozishga boshlagan "Boburnoma" asari 16-asrning mashhur adabiyoti hisoblanadi.
Boburning hayoti ijtimoiy va siyosiy muhitda islohotlar va tartibsizliklar bilan o'tib, u o'zining hayotida bir nechta imparatorliklarni o'z ichiga olgan bo'lsa-da, faqatgina hind imparatorligi yaratishiga muvaffaq bo'lib chiqdi. U Hindistondagi hukmronlik davlatlarini bir-biri bilan kurashishdan o'tib, 1526 yilda Panipat dairasida Delhi saltanatiga qarshi jangda g'olib kelib, Hindiston bo'ylab tarixiy Babur imperiyasini yaratishga yordam berdi. Ushbu imperiya o'zining o'zida hind va musulmonlar, turk va indoiran xalqlari arasida muxim qirg'inchiliklar ko'rgan bo'lsa-da, uning hukmronligi dindorlik, ilmiy faoliyat va adabiyotga yuqori e'tibor qaratgan. Boburning vafotidan keyin o'zining o'g'li Homayun imperiyasiga xalifa bo'lgan bo'lsa-da, u hukmronlikda uzluksiz tartibsizliklar bilan suyurganligi tufayli to'rt yil ichida imperiya boshqaruvchilari o'zaro urushga tushib, imperiya chetda boshqa davlatlar tomonidan egallangan bo'ldi. Keyinchalik imperiya shunday yuqori san'at, madaniyat, ilm-fan va adabiyot yuzaga kelganligi sababli, Boburning ismi musiqa, adabiyot, zamonaviy san'at, arxitektura va siyosatshunoslik sohalarida amalga oshirilgan o'ziga xos joy olishi bilan ajralib turadi.
Hozirgi zamon Boburning asarlari, shaxs hayoti va ilmiy-fan faoliyati xalqimizning ulkan qiziqishini tortib, milliy-ma'naviy merosimizni yuksaltir va o'zaro hamkorlik va madaniyat almashinuvini yanada kuchaytirib turadi. Boburning merosidan o'zbek adabiyoti va san'ati ham o'z qismini olishgan. Uning ijodida yaratilgan "Boburnoma"ning o'zbek tiliga tarjimasi, shuningdek, "Bobur shoiri" nomli asarida Boburning asarlaridan bir qismi o'zbek tilida chop etilgan.
O'zbekiston davlat madaniyat va san'at instituti Boburning merosini o'rganish, o'zida o'zlashtirish va yanada kengaytirish uchun 1993 yilida Boburnoma qo'shiqlari yig'ilmasi o'tkazildi. Ushbu yig'ilma Boburning ijodida yaratilgan qo'shiqlarni ijro etish va shu bilan birga Boburning merosini davom ettirish maqsadida o'tkaziladi. Shu bilan birga, O'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti Boburning adabiyotini va ijodini o'rganish, yuksaltirish va tarqatish uchun ham faoliyat ko'rsatadi.
Bundan tashqari, Boburning adabiyotining tarjimalari ham dunyoda o'qitiladi va o'zbek adabiyoti uchun muhim manba sifatida bilinadi. Uning "Boburnoma" asarining rus tiliga tarjimasi ham mavjud, shuningdek, shu tarjimada Boburning ijodidagi yigitliklar, milliy-ma'naviy xususiyatlar, shoiriyat va nutq, falsafa va madaniyat, siyosat va boshqa mavzular rus tiliga o'girilgan.
Bularning yaninda, Boburningning zamon adabiyotida yaratilgan yozuvchilik uslubi ham ko'p ma'naviyat va madaniyat merosiga ega bo'lgan. Uning yozuvchilik uslubi, tahliliy qobiliyat va nutqining kuchli bo'lishi adabiyotshunoslar tomonidan yaxshi bilinadi. Bularning hammasi yana Boburningning yuqori ma'naviyat, tarix va madaniyatni kengaytirishga, o'zaro almashinuvni rivojlantirishga va milliy-ma'naviy qadriyatlarni muhofaza qilishga xizmat qiladi. Akbar, Jahangir va Shah Jahan Hindistonning Mughol imperiyasi davrida hukmronlik qilgan hukmdorlar hisoblanadi. Ular o'rtasida Shah Jahan Hindistondagi Taj Mahal yodgorlik binosining yaratilishini buyurtma berish bilan mashhur bo'lgan.
Akbar 1556-1605 yillarda hukmronlik qilgan va Hindiston tarihi uchun ahamiyatli inson hisoblanadi. Uning hukmronligi dori-darmon, madaniy zamonaviylik, ilmiy kengaytirish va diniy muloqotlar davridir. Uning diktaturasi yirik o'lchamlarda bo'lgan, lekin u o'z davriga nisbatan toza savodli, adolatli va xalqining murojaatlari bilan ahamiyat qo'yilgan. Uning davrida shaxsiy erkinlikning, kreativlikning va xalq bilan muloqot qilishning kengaytirishiga harakat qilindi.
Jahangir 1605-1627 yillarda hukmronlik qilgan. Uning diktaturasi ham yirik bo'lib, ammo u muzahamatning qudratli davrida, ijtimoiy- madaniy va siyosiy kengaytirishlar ko'paydi. Jahangirning hukmdori davrida zaharxana to'xtamalari qurildi, qalam rassomlik va zaminshunoslik kengaytirildi, diniy ozodlik berildi.
Shah Jahan 1627-1658 yillarda hukmronlik qilgan. Uning diktaturasi ham yirik o'lchamlarda bo'lgan va bu davrda Taj Mahal yodgorlik binosining yaratilishi bilan mashhur bo'ldi. Shah Jahan imperiyasi davrida madaniy va ijtimoiy kengaytirishni oshirishga harakat qilgan va shu bilan birga, qal'alar, kiyimlar va boshqa ko'p yodgorliklarni ham yaratgan. Uning diktaturasi xalq tomonidan sevimli ekanligi, adolatli hukmronligi va kreativlik uchun ahamiyat qo'yilgan. Akbar, Jahangir va Shah Jahan Hindistonning Mughol imperiyasi davrida hukmronlik qilgan hukmdorlar hisoblanadi. Ular o'rtasida Shah Jahan Hindistondagi Taj Mahal yodgorlik binosining yaratilishini buyurtma berish bilan mashhur bo'lgan.
Akbar 1556-1605 yillarda hukmronlik qilgan va Hindiston tarihi uchun ahamiyatli inson hisoblanadi. Uning hukmronligi dori-darmon, madaniy zamonaviylik, ilmiy kengaytirish va diniy muloqotlar davridir. Uning diktaturasi yirik o'lchamlarda bo'lgan, lekin u o'z davriga nisbatan toza savodli, adolatli va xalqining murojaatlari bilan ahamiyat qo'yilgan. Uning davrida shaxsiy erkinlikning, kreativlikning va xalq bilan muloqot qilishning kengaytirishiga harakat qilindi.
Jahangir 1605-1627 yillarda hukmronlik qilgan. Uning diktaturasi ham yirik bo'lib, ammo u muzahamatning qudratli davrida, ijtimoiy- madaniy va siyosiy kengaytirishlar ko'paydi. Jahangirning hukmdori davrida zaharxana to'xtamalari qurildi, qalam rassomlik va zaminshunoslik kengaytirildi, diniy ozodlik berildi.
Shah Jahan 1627-1658 yillarda hukmronlik qilgan. Uning diktaturasi ham yirik o'lchamlarda bo'lgan va bu davrda Taj Mahal yodgorlik binosining yaratilishi bilan mashhur bo'ldi. Shah Jahan imperiyasi davrida madaniy va ijtimoiy kengaytirishni oshirishga harakat qilgan va shu bilan birga, qal'alar, kiyimlar va boshqa ko'p yodgorliklarni ham yaratgan. Uning diktaturasi xalq tomonidan sevimli ekanligi, adolatli hukmronligi va kreativlik uchun ahamiyat qo'yilgan. Mughol imperiyasi, 18-19 asrlarda Birlashgan Qirollik xududlarining hindistonni egallashi va imperiya qiyomatiga olib kelishi bilan kamayib ketdi. Ushbu davrda hindiston bir nechta xususiy so'roqqa duch kelgan va har tomonlama intizomga qarshi kurashmoqda bo'lgan joylarda bo'lib, bu davrda o'zaro urushlar, isyonlar va bozor-i savdo nizomining yomonlashishi ko'p bo'ldi.
Mughol imperiyasining qadar etgan o'ziga xos falsafa, din, madaniy va san'at kabi ko'pgina sohalarda ham, ajdodlarimizning yaratgan buyuk yodgorliklar ham hozir ham Hindistonning madaniyatining bir qismi hisoblanadi.
0‘rta asr Sharq mamlakatlari bogiariga xos an ’analar Shimoliy Hindistonda, Bobur va boburiylar hukmronligi davrida (XVI—XVII asrlarda) yanada taraqqiy topdi. Boburiylar yaratgan bog'lar nafaqat hozirgi Hindistonda, balki Pokistonda ham saqlanib qolgan. Dehli, Agra, Fatexpur-Sekri, Shohjahonobod (eski Dehli), Lohur, Kishmir shaharlaridagi Boburiylar qurgan b o g ia r nafaqat Hindistonning, balki butun Islom dunyosi o‘rta asr bog‘-parkchilik san’atining ham javohirlari qatoriga kiritilgan.